نکات کلیدی مرتبط با تقسیم ارٍث و گواهی انحصار وراثت

۱. گرفتن گواهی انحصار ورثه مدت ندارد به عبارت دیگر هر زمان می توان برای آن اقدام کرد. نکته مهم این است که اگر شخص فوت شده بعد از فروردین ۹۵ فوت شده باشد حتی برای تأخیر در پرداخت مالیات بر ارث و اظهارنامه مالیاتی هم جریمه در کار نخواهد بود.
۲. فرزندی که قبل از پدر یا مادر فوت کند ارث نخواهد برد فرض کنید پدری ۴ فرزند داشته باشد و یکی از فرزندان در سال ۹۸ و مادر در سال ۹۹ فوت کرده باشد وراث پدر فقط ۳ فرزند باقی مانده است و نه نوه یعنی فرزندان فوت شده ارثی نخواهد برد. در مثال دیگر فرض کنید پدر در سال ۹۸ فوت کرده و ۴ فرزند داشته و یکی از فرزندان در سال ۹۹ فوت می کند در این صورت نوه قدرالسهم پدر یا مادرش از پدربزرگ ارث می برد.
۳. مالیات بر ارث چقدر است و به چه چیزهای دیگری تعلق می گیرد؟ به طور خلاصه: الف) وراث طبقه اول کسانی که شهید اعلام می شوند مالیات بر ارث ندارند. ب) وسایل منزل متوفی هر چند گران قیمت و نفیس مالیات ندارد. ج) برای دریافت وجوه در بانک متوفی ۳% مالیات است. د) ۲% وسایل نقلیه موتوری مالیات است. هـ) برای اموال غیر منقول (املاک) حدود ۱۵% ماخذ ارزش های مالیاتی املاک – که بسیار کمتر از قیمت معاملاتی در مشاورین املاک و جامعه است – برای طبقه اول و حدود ۳۰% طبقه دوم و حدود ۶۰% طبقه سوم – یک مثال عمومی و کاربردی: وقتی شما آپارتمانی را بخواهید به صورت سند رسمی در دفتر اسناد رسمی انتقال دهید فروشنده بایستی مالیات نقل و انتقال پرداخت کند. این میزان مالیات را ۳ برابر کنید میزان مالیات بر ارث آن آپارتمان به دست می آید.
۴. بر طبق قانون جدید مالیات های مستقیم دیگر لازم نیست که همه ورثه اظهارنامه مالیاتی بدهند و کل مالیات بر ارث پرداخت شود. فرض کنید که بعضی از ورثه همکاری نمی کنند یا مالیات نمی دهند یا خارج از کشور هستند و امثالهم. در حال حاضر هر کدام از ورثه می تواند به قدرالسهم خودش مالیات پرداخت کند و بدیهی است، همان میزان سهم خود هم حق تصرف حقوقی و احیاناً فروش آن را دارد.
۵. انحصار وراثت با تقسیم اموال کاملاً متفاوت است اگرچه در اصطلاحات عامیانه بعضی می گویند یا می پرسند که انحصار وراثت خانه مثلاً چگونه است. در واقع آنها سؤال در تقسیم اموال دارند. عنایت داشته باشید که در شورای حل اختلاف و در دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت، تقسیم اموال انجام نمی شود و اساساً لیست اموال هم در گواهی مذکور ذکر نمی شود. فقط میزان سهم هر یک از ورثه از ماترک (آنچه ارث رسیده) مشخص می شود.
۶. در عمل محدودیتی برای اعتراض و درخواست اصلاح رأی گواهی انحصار وراثت وجود ندارد و هر کس این (ذینفع) که مدعی است اشتباهی رخ داده می تواند اعتراض و درخواست اصلاح کند.
۷. نکته کاربردی که باید بدانیم این است که لزوماً یکی از ورثه نباید درخواست صدور گواهی حصر وراثت کند. قانون حصر وراثت چنین است که اگر شخصی نفعی در گواهی مذکور هم دارد می تواند با اثبات آن دادخواست حصر وراثت متوفی را به شورا تقدیم کند. مثلاً فرض کنید شما چکی از شخصی دارید که فوت شده است بدیهی است که بایستی بر علیه وراث اقامه دعوی کنید و وراث هم به هر دلیل انحصار وراثت نکرده اند و یا شما (طلبکار) به آن دسترسی ندارد. در اینجا صاحب و دارنده چک می تواند تقاضای صدور انصار وراثت متوفی صاحب چک را کند.
۸. ورثه کسی است که زنده باشد. اگرچه که به صورت حمل و در شکم مادر باشد بنابراین اگر فرزندی قبل از والدین فوت کرده باشد نه او نه فرزندانش ارث نمی برند.
۹. خوانده در دادخواست انحصار وراثت وجود ندارد، تعبیر ما حقوقی ها از امور حسبی است و دعوی ترافعی نیست که خوانده داشته باشد.
۱۰. در خصوص دریافت مجدد گواهی انحصار وراثت هم به کرات سؤال می شود به صورت خلاصه اینکه هر وقت بخواهید می تواند به شعبه شورای صادر کننده رأی مراجعه کنید و درخواست کپی برابر اصل کنید و محدودیتی نیست. ولی اگر سابقاً انحصار ورثه ای شده باشد که گم شده باشد که را اصلاً نمی دانیم کجا بوده دیگر چاره ای نیست به جز درخواست مجدد گواهی انحصار وراثت.
۱۱. یکی از تشریفات گرفتن گواهی انحصار وراثت شهادت شهود است. از شرایط استشهادیه این است که ۳ نفر بایستی به دفتر اسناد رسمی مراجعه کنند و فرم مربوطه که در آن اسم و مشخصات متوفی و تاریخ فوت ایشان و مشخصات ورثه است را امضاء کنند و سر دفتر اسناد رسمی گواهی امضاء کند. هزینه گواهی امضاء و استشهادیه برای هر شاهد در سال ۱۳۹۹ شصت هزار تومان است.
۱۲. یکی دیگر از تشریفات صدور گواهی انحصار وراثت نامحدود انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار است. دانستن چند نکته ضروری است. الف) کلیه پروسه نشر آگهی توسط خود شورای حل اختلاف انجام می شود. ب) دانستن اینکه در کدام روزنامه چاپ شده و نسخه ای از آن را داشته باشید. نه اهمیت دارد و نه مزیتی. ج) شورای حل اختلاف به جهت نشر آگهی انحصار وراثت مبلغ و هزینه ای دریافت نمی کند.
۱۳. سخن از انحصار وراثت محدود نامحدود پیش آمد تفاوت. اولاً در این است گواهی انحصار وراثت محدود نیازی به انتشار آگهی در روزنامه کثیرالانتشار ندارد و ثانیاً در مواردی که متوفی مالی نداشته (کمتر از ۳ میلیون تومان) باشد گواهی انحصار وراثت محدود مفید فایده است.
۱۴. رویه همه شوراهای حل اختلاف در صدور گواهی پیش گفته این است که اگر وراث، طبقه دوم ارث باشند. در این خصوص از اداره ثبت احوال محل استعلام به عمل می آید تا محرز گردد که کسی از طبقه اول باقی نمانده است. همچنین در طبقه اول نیز اگر مدارک همه وراث (شناسنامه ها) کامل نباشد، رویه غالب شوراها چنین است که از اداره ثبت احوال استعلام می کنند.
مطلب مرتبط : پرونده دادگاههای خانواده
نکته مهم: با توجه به اینکه پدر و مادر متوفی نیز جزء طبقه اول هستند و ارث میبرند و ممکن است یکی از ایشان قبلاً فوت کرده باشد. بهتر است مدرکی که دلالت بر فوت پدر یا مادر متوفی داشته باشد همراه داشته باشید. مثل شناسنامه ابطال شده، گواهی فوت یا گواهی انحصار وراثت در غیر اینصورت اگر احتمال زنده ماندن منطقی آنها باشد، توسط شورا در این خصوص نیز (فوت پدر یا مادر و یا هردو) استعلام به عمل می آید.
لازم به ذکر است گروه وکلای حق گرا بدون نیاز به حضور موکل کارهای مربوط به انحصار وراثت را تکمیل و گواهی مربوطه را تقدیم خواهد
۱۵. یکی از معایب دیر تقسیم کردن ارث و در رودربایستی و یا اختلاف گیر کردن این است که یکی از وراث نیز فوت می کند و برای او هم بایستی انحصار وراثت کرده و گواهی اخذ شود تا بتوان اموال را تقسیم کرد. فرض کنید فردی در سال ۹۰ فوت کرده وراث حین الفوت او همسر، پدر و ۲ فرزند است. در سال ۹۲ پدر او فوت می کند و در سال ۹۸ همسرش. اگر فرزندان فرد مذکور انحصار وراثت نکرده و یا تقسیم مال نکرده باشند اکنون نیازمند اخذ گواهی حصر وراثت پدر و همسر متوفی مهم هستند تا بتوان ماترک او را تقسیم کرد.
۱۶. اگر فرد ایرانی در خارج از کشور فوت شده باشد در ابتدا بایستی فوت او به تأیید سفارت یا کنسولگری ایران در کشور محل فوت برسد. پس از تأیید سفارت ایران در سیستم ثبت احوال ایران نیز فوت او ثبت می شود و می توان گواهی فوت را در ایران اخذ کرد.
۱۷. نبودن یکی از ورثه در ایران یا همکاری نکردن یکی از ورثه، ناپدید بودن او و … هیچکدام مانعی برای اخذ گواهی نیست و به سهولت هر کدام از ورثه چه تنهایی یا توسط وکیل دادگستری می تواند دادخواست و درخواست انحصار وراثت کند.
۱۸. همانطور که می دانید هر شخصی می تواند، یک سوم اموال خود را به نفع هر شخص یا اشخاصی وصیت کند. بنابراین اگر متوفی وصیت نامه رسمی دارد – وصیتی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است – بهتر است به شورای حل اختلاف در هنگام صدور گواهی حصر وراثت اعلام شود تا در آن منعکس شود. اما اگر وصیت متوفی بر طبق سند غیر رسمی و عادی است باید پس از صدور گواهی انحصار وراثت از دادگاه تنفیذ آن را درخواست کرد. البته اگر بین وراث بر سر آن اختلاف است.
۱۹. در مورد طبقه دوم ارث یعنی خواهران و برادران دانستن این نکته ضروری است که اگر کسی فوت کند و ورثه طبقه اول نداشته باشد. در صورتی برادر یا خواهر پدری ارث می برد که برادر و خواهر (ابوینی) از یک پدر مادر و برادر و خواهر ( امی) مادری نداشته باشد. به زبان ساده تر بر طبق قانون و فقه برادر و خواهران ابوینی و امی بر برادران و خواهران ابی اولویت دارند. شاید علت را بپرسید و دلیل این تبعیض را بخواهید؟ نمی دانیم! تقسیم ارث بین مادری ها به صورت مساوی است ولی بین ابوینی ها یا ابی ها به نسبت پسر ۲ سهم و دختر۱ سهم است. علت آن را نمی دانیم!
۲۰. ممکن است سؤال کسی باشد که شورای حل اختلاف چگونه آخرین اقامتگاه متوفی را شناسایی می کند و خود را صالح رسیدگی میداند. جواب این است که معمولاً به اظهار درخواست کننده و نشانی اعلام شده از متوفی در برگ شهادت شهود (استشهادیه) نگاه می کنند.

انحصار وراثت در کجا انجام می‌شود

برای این که بدانیم گواهی انحصار وراثت را از کجا بگیریم کافیست بدانیم برای انحصار وراثت چه مراحلی را باید طی کرد. قبل از هر چیز ابتدا ورثه باید مدارک لازم را تهیه نمایند. برای تهیه استشهادیه محضری، ورثه باید فرم مخصوص استشهادیه را در دفاتر اسناد رسمی تکمیل نمایند. توجه کنید که برای تکمیل فرم استشهادیه به امضای ۳ نفر شاهد نیاز می‌باشد. پس از گواهی شدن فرم استشهادیه توسط دفتر اسناد رسمی، گام بعدی مراجعه به دفتر الکترونیک خدمات قضایی می‌باشد. با مراجعه به یکی از دفاتر خدمات قضایی وراث می‌بایست دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت ارائه نمایند.

انتشار آگهی حصر ورثه در روزنامه

پس از ارائه دادخواست، شورای حل اختلاف آخرین محل سکونت متوفی نسبت به انتشار آگهی حصر وراثت نامحدود در روزنامه اقدام می‌کند. شورای حل اختلاف به منظور این که اطمینان حاصل کند شخص ذینفع دیگری جز متقاضیان وجود ندارد، یک آگهی در روزنامه منتشر می‌کند. یک ماه فرصت می‌دهد تا چنانچه شخصی ادعای ذینفع بودن دارد مراجعه کند. در غیر این صورت پس از گذشت یک ماه گواهی حصر وراثت نامحدود توسط شورای حل اختلاف صادر می‌شود.

مدارک لازم برای انحصار وراثت

وراث برای ارائه دادخواست صدور گواهی حصر وراثت باید مدارک زیر را به همراه داشته باشند:

گواهی فوت متوفی
استشهادیه محضری
شناسنامه متوفی
عقدنامه یا رونوشت آن
شناسنامه وراث
وصیت نامه متوفی (در صورت وجود)

هزینه حصر وراثت

در سال ۱۳۹۹ هزینه حصر وراثت حدوداً ۲۰۰ هزار تومان است که باید در دفاتر خدمات قضایی پرداخت شود. انتشار آگهی در روزنامه به صورت رایگان انجام می‌شود و هزینه‌ای ندارد.

انحصار وراثت در صلاحیت کجاست

صدور گواهی حصر وراثت بر عهده شورای حل اختلاف می‌باشد. شورای حل اختلاف صلاحیت‌دار برای صدور گواهی، شورای حل اختلاف حوزه آخرین محل اقامت متوفی می‌باشد. بنابراین وراث محترم می‌بایست هنگام مراجعه به دفاتر خدمات قضایی و تکمیل فرم دادخواست صدور گواهی حصر وراثت، شعبه شورای حل اختلاف مربوطه را تعیین نمایند.

مفاصاحساب مالیات بر ارث

وراث باید بدانند که انحصار وراثت تنها یکی از مراحل تقسیم ارث متوفی می‌باشد. پس از دریافت گواهی حصر وراثت نامحدود، وراث باید مالیات بر ارث ماترک متوفی را پرداخت نمایند. مادامی که مالیات بر ارث پرداخت نشود، امکان فروش اموال و دارایی‌های متوفی برای ورثه وجود ندارد. پس از پرداخت مالیات بر ارث در اداره امور مالیاتی، گواهی مفاصاحساب مالیات بر ارث صادر می‌شود. میزان مالیات بر ارث اموال منقول و غیر منقول متفاوت است. در مقالات جداگانه به طور مفصل نرخ و میزان مالیات بر ارث را برای هر دسته از اموال توضیح داده‌ایم.

گواهی انحصار وراثت المثنی

برای دریافت گواهی انحصار وراثت المثنی ورثه باید به شورای حل اختلاف صادر کننده گواهی اولیه مراجعه نمایند. پس از مراجعه به شورای حل اختلاف آخرین محل اقامت متوفی، هر یک از ورثه یا ذینفعان می‌توانند درخواست صدور کپی برابر اصل انحصار وراثت نمایند.

________________________________________
بیشتر بدانیم : صلح نامه تقسیم ارث چیست

اعتراض به درخواست حصر وراثت:

با وصول درخواست حصر وراثت به شورای حل اختلاف این امکان وجود دارد که اشخاص ذی‌نفع به جهاتی مانند: تعداد وراث، اعتراض به نسب اعتراض نمایند.

در این صورت شورا، وقت رسیدگی تعیین و با تشکیل جلسه و دعوت از طرفین، نسبت به اعتراض به تعداد ورثه رسیدگی‌های متناسب را انجام می دهد و نفیاً یا اثباتاً اتخاذ تصمیم می‌کند و نسبت به سایر موارد اعترارض چون رسیدگی به آن‌ها در صلاحیت دادگاه‌ خانواده می‌باشد، قرار اناطه صادر و موقتاً پرونده از جریان رسیدگی خارج شده تا معترض به دادگاه‌های موصوف مراجعه نماید.

اشخاص دارنده حق اعتراض:

شخص ذی‌نفع: اشخاص ذی‌نفع می‌توانند به درخواست تصدیق و همچنین به تصدیقی که در موضوع وراثت صادر می‌شود، اعتراض نمایند و رای دادگاه در این خصوص قابل پژوهش و فرجام است.

بنابراین، درصورت وصول اعتراض از ناحیه معترض، شورای حل اختلاف جلسه‌ای برای رسیدگی به اعتراض معین نموده و به معترض و درخواست‌کننده تصدیق، اطلاع می‌دهد و در جلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد. این حکم برابر مقررات قابل تجدیدنظر خواهد بود.

دادستان عمومی محل اقامتگاه متوفی: چنانچه دادستان عمومی در هر زمان احراز نماید که متوفی بلا وارث است و درخواست متقاضی انحصار وراثت فاقد مبنای قانونی است؛ مکلف است در مقام اعتراض به مقام مزبور برآید و از صدور گواهی حصر وراثت به نفع متقاضی خودداری به عمل آورد.

همچنین تا زمانی که برای شخص محجور قیم و برای غایب امین معین نشده باشد دادستان می‌تواند از طرف محجور و غایب، به درخواست انحصار وراثت اعتراض کند در صورتی که اعتراض دادستان به جهتی از جهات قانونی مردود اعلام گردد، حق دارد از رأی به رد اعتراض وی از مرجع صالح تجدیدنظر خواهی نماید.

روند رسیدگی به دعوی اعتراض به درخواست حصر وراثت

در این خصوص از معترض به عنوان مدعی، دلایل و مدارک اعتراض وی خواسته می‌شود و می‌بایست جهات اعتراض خود را به روشنی مطرح نماید؛ مثلاً، ممکن است دادستان با شناختی که از متوفی دارد مطمئن است که متوفی بدون وارث است و متقاضی انحصار وراثت هم هیچ‌گونه دلیل و مدرک مثبته‌ای که دلالت بر وراثت یا انتساب سببی یا نسبی‌اش با متوفی بوده، ارائه نکرده است.

آن‌گاه شورای حل اختلاف در خصوص اعتراض مطروحه حکم صادر نموده و حکم صادره قابل اعتراض در مرحله تجدیدنظر می‌باشد و رأی تجدیدنظر، در غیر از موارد خلاف بین شرع و یا قانون قطعی خواهد بود.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت و مهلت زمانی آن

اگر در مرحله درخواست گواهی حصر وراثت اعتراض دریافت نشود. ممکن است پس از صدور گواهی یا تصدیق انحصار وراثت فرد یا افرادی که از گواهی حصر وراثت متضرر می‌شوند، در مقام اعتراض برآیند.

بدیهی است نحوه رسیدگی به اعتراض به گواهی مزبور عیناً مانند چگونگی رسیدگی به اعتراض به درخواست گواهی انحصار وراثت می‌باشد به موجب ماده ۴۴ قانون امور حسبی «کسانی که تصمیم دادگاه را در امور حسبی برای خود مضر بدانند، می‌توانند به آن اعتراض کنند خواه از دادگاه نخست صادر شده باشد یا از دادگاه تجدیدنظر.»

نکات کاربردی مرتبط با انحصار وراثت

• اگر در زمانی که فردی فوت می‌کند، همسر او باردار باشد نمی‌توان گواهی انحصار وراثت گرفت؛ یعنی اگر بچه‌ای درصورت زنده متولد شدن از متوفی ارث ببرد، باید صبر کرد تا این بچه به دنیا بیاید.
• وصیت‌نامه هم جزو مواردی است که ممکن است وضعیت تقسیم اموال متوفی را تغییر دهد اما از نظر قانون، هر کس وصیت‌نامه‌ای از متوفی دارد باید در مدت۱‌ماه به شورا که آگهی انحصار وراثت را منتشر کرده، تحویل دهد. پس از گذشتن این مدت هر وصیت‌نامه‌ای داده شود از درجه اعتبار ساقط است.
• اگر متوفی و وارثان ساکن یک روستا هستند، نیازی نیست آگهی انحصار وراثت در یک روزنامه کثیرالانتشار منتشر شود؛ بلکه این آگهی باید یک‌بار و در یک روز در معابر و اماکن عمومی آن روستا نصب شود

پیشنهاد می شود برای اینکه کدورتی بین  آشنایان در تقسیم ارث پیش نیاید و حقوق پایمال شده ای نداشته باشید در مرحله اول از یک وکیل پایه یک دادگستری در گروه حق گرا مشورت و سپس پیگیری کارها را به ایشان بسپارید