تصرف عدوانی کیفری

جرم تصرف عدوانی کیفری از جرایمی است که علیه اموال و مالکیت افراد شکل می‌گیرد. این جرم فقط علیه اموال غیر منقول قابل تحقق است. زمانی ‌که فردی به‌ صورت غیر قانونی و بدون رضایت مالک، ملک او را تصرف کند، این جرم محقق می‌شود. در مواقعی که مالک مدعی باشد، متهم بدون رضایت او در این ملک سکونت دارد، می‌تواند علیه متهم شکایت کند.

حق شکایت علیه متهم فقط برای مالک در نظر گرفته شده ‌است. یعنی مستاجر، کارگر ملک یا سایر افرادی که سابقه تصرف در آن را داشته باشند و ملک از تصرف آن‌ها خارج شده باشد، نمی‌توانند از طریق کیفری این مورد را پیگیری کنند و این حق فقط برای مالک است. سایر افراد باید از راه‌های دیگر رفع استیلا از ملک را درخواست دهند.

فردی را در نظر بگیرید که خانه‌ای در روستا خریداری کرده و سال‌ها در این خانه ساکن بوده است. مالک خانه پس ‌از مدتی این خانه را رها و به شهر مهاجرت می‌کند. یکی از اهالی روستا بدون اجازه مالک و به‌ صورت غیر قانونی در این خانه ساکن می‌شود. پس‌ از مدتی مالک با اطلاع از این موضوع، علیه مرتکب شکایت می‌کند. او با ارائه سند مالکیت و طرح دعوای تصرف عدوانی کیفری مجازات مرتکب را تقاضا می‌کند. اگر قاضی اظهارات او را بپذیرد، به مجازات متصرف حکم خواهد داد.

بیشتر بدانیم :  تصرف عدوانی پارکینگ  

تصرف عدوانی کیفری چیست ؟

به دلیل اهمیت حق مالکیت افراد و برای برقراری نظم و امنیت در جامعه طرح دعوای تصرف عدوانی کیفری در محاکم امکان‌ پذیر شد. در واقع برای جلوگیری از وقوع این جرم در جامعه و برخورد قاطع با متهم، این اقدام جرم‌ انگاری شده است. در بعضی مواقع مطرح نشدن دعوای رفع تصرف عدوانی کیفری در دادگاه موجب تحقق جرایم دیگری مانند جرم تخریب ، ضرب‌ و جرح، نزاع و حتی قتل می‌شود زیرا ممکن است مالک خودش برای پس گرفتن ملک از متهم اقدام کند.

دعوای تصرف عدوانی کیفری در محاکم، پرونده‌های فراوانی را به خود اختصاص می‌دهد. کاشتن درخت یا دیوار کشی، سکونت در ملک متعلق به دیگری یا داشتن کلیدی که فقط ورود به آن ملک را امکان‌ پذیر کند، از جنبه‌های تحقق این جرم هستند. هر کدام از این موارد که رخ دهد، مالک حق طرح دعوای تصرف عدوانی علیه مرتکب را دارد.

در مواقعی که شخصی بدون اجازه مالک، قفل و کلید خانه او را تعویض کند، به‌ طوری ‌که بدون آن کلید، ورود به خانه امکان‌ پذیر نباشد، مالک حق دعوی رفع تصرف عدوانی کیفری علیه متهم را دارد. این مورد به‌ عنوان یکی از جنبه‌های تحقق این جرم، موجب مجازات مرتکب و الزام او به رفع تصرف از خانه می‌شود.

بعضی مواقع ممکن است فردی در ملک متعلق به دیگری، درختانی را کاشته باشد. این موضوع نیز به‌ عنوان مصداق بارز این جرم شناخته می‌شود. اگر مالک علیه متهم، دعوای رفع تصرف عدوانی کیفری را مطرح کند، مرتکب تحت تعقیب قرار خواهد گرفت. چنانچه وقوع این جرم برای قاضی محرز شود، مرتکب را به مجازات مقرر در قانون محکوم خواهد کرد.

تصرف عدوانی کیفری در صلاحیت کجاست؟

این جرم فقط نسبت ‌به اموال غیر منقول شکل می‌گیرد. به همین علت، دادگاه صالح برای رسیدگی به دعوی رفع تصرف عدوانی کیفری دادگاه محل وقوع ملک است. همچنین به‌ دلیل مجرمانه بودن این اقدام، رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه کیفری ۲ خواهد بود.

موضوع مهمی که باید مورد توجه قرار بگیرد، درجه این جرم است. این جرم از جرایم درجه ۷ محسوب می‌شود. بنابراین باید دعوای تصرف عدوانی کیفری به‌ طور مستقیم در دادگاه کیفری ۲ مطرح شود. به جرایم درجه ۷ و ۸ بدون طی مسیر دادسرا و به‌ صورت مستقیم در دادگاه کیفری ۲ رسیدگی خواهد شد.

بنابراین اگر قصد پیگیری این جرم را دارید، نیازی به طی کردن تشریفات دادسرا نخواهد بود. تحقیقات مقدماتی و طرح دعوای تصرف عدوانی به ‌طور مستقیم در دادگاه کیفری ۲ انجام می‌شود.

شرایط دعوای تصرف عدوانی کیفری

برای ‌اینکه شخصی از طریق شکایت، این جرم را پیگیری کند، باید مالک باشد. همچنین مالک باید سابقه استیلای خود بر ملک و عدوانی بودن تصرف متهم را ثابت کند. برای پیگیری این موضوع و طرح شکایت، لازم است که متهم سابقه تصرف در ملک را نداشته باشد. یعنی اگر قبلاً این ملک را به صورت قانونی در اختیار متهم قرار داده است، نمی‌تواند علیه او شکایت کیفری مطرح کند. غیر منقول بودن مال نیز یکی دیگر از ارکان دعوای تصرف عدوانی کیفری است. یعنی این شکایت علیه مال منقول قابل پیگیری نخواهد بود. استفاده از مال منقول بدون اجازه صاحب آن عنوان مجرمانه دیگری دارد.

یکی دیگر از شرایط دعوای تصرف عدوانی کیفری این است که مرتکب برای ارتکاب این جرم، قصد مجرمانه و سوء نیت داشته باشد. اگر فردی بدون سوء نیت و بدون قصد مجرمانه، مال متعلق به شخص دیگری را تصرف کند، عمل او قابل مجازات نخواهد بود.

فرض کنید صاحب خانه‌ای در خارج از کشور سکونت دارد. افرادی با استفاده از کلید ساختگی، به خانه او رفت‌ و آمد می‌کنند. همسایه این شخص برای جلوگیری از این موضوع و حفظ خانه‌ او کلید و قفل خانه را تعویض می‌کند. صاحب خانه پس‌ از بازگشت به کشور، متوجه تعویض قفل و کلید می‌شود. او علیه همسایه خود شکایت می‌کند. در این شرایط همسایه با معرفی شهود، ارائه استشهادیه و سایر دلایل، حسن نیت خود از این موضوع را در دادگاه ثابت می‌کند. اگر قاضی صحت دفاعیات او را بپذیرد، متهم را مجازات نمی‌کند. به دلیل اینکه او سوء نیتی برای این اقدام نداشته است.

تصرف عدوانی کیفری با سند عادی

پیگیری این جرم و طرح شکایت در دادگاه با اثبات مالکیت شاکی امکان‌ پذیر خواهد بود. زمانی ‌که موضوع مالکیت مطرح می‌شود، ذهن افراد به سمت سند رسمی مالکیت هدایت خواهد شد. یعنی اگر مالک، سند رسمی که در دفترخانه اسناد رسمی تنظیم شده‌ است را به دادگاه ارائه دهد، با این سند، مالکیت او اثبات می‌شود. به ‌این ‌ترتیب در دادگاه کیفری حق شکایت علیه متهم را خواهد داشت.

موضوعی که مورد اختلاف است و آرای متفاوتی در خصوص آن صادر می‌شود، تصرف عدوانی کیفری با سند عادی است. در این خصوص محاکم رویه قضایی واحدی ندارند و آرای صادره متفاوت است. به‌ طور معمول اگر شاکی سند عادی را ارائه دهد و هیچ مدرک دیگری موجود نباشد و متهم دلیل قابل‌ قبولی ارائه ندهد، این سند عادی به ‌عنوان دلیل مالکیت شاکی پذیرفته می‌شود. سپس شکایت او در دادگاه مورد رسیدگی قرار می‌گیرد.

چنانچه شاکی سند عادی ارائه دهد و متهم نیز قولنامه‌ای را به ‌عنوان دفاعیه به دادگاه تقدیم کند، این موضوع موجب صدور حکم برائت برای متهم خواهد شد. پس ‌از آن، طرفین باید مالکیت خود را بر ملک موضوع پرونده اثبات کنند.

اثبات مالکیت با گزارش کارشناس یا با سایر دلایل انجام می‌شود. هر کدام از طرفین که بتوانند مالکیت خود را اثبات کنند، به ‌عنوان مالک شناخته خواهند شد.

توضیح بیشتر در این مثال

گاهی ممکن است شخصی که یک سند عادی دارد، خانه خود را از طریق مبایعه نامه به دیگری بفروشد. او مبلغ این ملک را از خریدار دریافت می‌کند و خریدار در خانه ساکن می‌شود. فروشنده بعد از مدتی به ‌علت پشیمانی از این معامله با مراجعه به دادگاه و ارائه سند عادی مدعی تصرف غیر قانونی طرف مقابل خواهد شد.

در این شرایط اگر خریدار مبایعه‌ نامه را به دادگاه ارائه دهد و شهودی را معرفی کند، دادگاه به برائت او حکم خواهد داد. پس ‌از آن طرفین برای اثبات مالکیت تلاش می‌کنند. این موضوع یکی از موارد مهم و رایج در محاکم است که دردسرهایی برای طرفین به ‌دنبال دارد.

پیگیری شکایت در خصوص این جرم و مراجعه به دادگاه کیفری، نیازمند اطلاعات حقوقی است. چنانچه به‌ عنوان شاکی یا متهم این پرونده، قصد مراجعه به دادگاه را دارید، لازم است که پیش ‌از هر اقدامی با وکیل یا مشاور حقوقی مشورت کنید. به این منظور، وب‌ سایت احتراما شرایطی فراهم کرده‌ است که بتوانید از طریق ثبت درخواست مشاوره حقوقی تلفنی ، در اسرع وقت با کارشناسان مجرب ارتباط بگیرید.

برای پیگیری این پرونده و بیان اظهارات کتبی خود، بهتر است که یک لایحه به دادگاه ارائه دهید. در نظر داشته باشید که تنظیم لایحه اقدامی تخصصی است که باید توسط وکلا یا کارشناسان حقوقی انجام شود. در صورتی ‌که سفارش خود را در وب‌ سایت احتراما ثبت کنید، کارشناسان ما با دقت و با بهره‌ مندی از دانش حقوقی خود، تنظیم لایحه شما را به عهده خواهند گرفت.

انواع تقسیم بتدی های تصرف عدوانی

در قوانین ایران تعریف مشخص از تصرف نیامده است. تصرف انواعی دارد از جمله:

الف – تصرف بالمباشره و تصرف با واسطه. مانند تصرف مالک در ملک خویش یا تصرف مستاجر یا وصی از طرف مالک در ملک مالک.

ب – تصرف فعلی و تصرف سابق. مانند تصرف فعلی مالک در ملک خود یا تصرف سابق با ارائه مدرک مستند مبنی بر ارائه مدارک مالکیت.

پ- تصرف مادی و تصرف معنوی.

ت – تصرف قانونی و تصرف غیر قانونی.

ث – تصرف ساده و تصرف غیر ساده.

ج – تصرف استعمالی ، تصرف انتفاعی و تصرف در حق ارتفاق.

تصرف عدوانی چیست

تصرف عدوانی به معنای آن است که شخصی بدون رضایت مالک اصلی مال غیر منقول مثل ملک. وارد ملک او شده و آن را در تصرف خود درآورد.

قاعده حقوقی شناخت «تصرف»

یکی از پایه های حقوقی، «عرف» است. تصرف نیز از جمله موضوعاتی است که در آن قواعد عرفی حاکم است. یعنی همینکه فردی بر مال غیر منقولی (ملک) تسلط داشت یعنی این مال از آن او است، و اگر کسی اعتقادی غیر از این را مطرح کند وظیفه او خواهد بود که ثابت نماید عامل استیلا بر مال مورد نظر غیر حق است، و مثلاً به صورت عدوانی بر مال تسط پیدا کرده است. در این رابطه موضوع اثبات مالکیت ملک اهمیت پیدا می کند.

تصرف ممکن است همراه با وقوع برخی جرایم دیگر نظیر انتقال مال غیر و یا فروش مال غیر باشد و آثار حقوقی و کیفری زیادی بدنبال داشته باشد. حتی ممکن است متصرف در مال تصرف شده اقدام به احداث بنا نماید که در این صورت ممکن است وارد دعوای قلع و قمع بنای غیرمجاز با صاحب اصلی ملک شود.

تصرف از بعضی جهات ممکن است با دعوای تخلیه ید مشابهت هایی داشته باشد. اما تصرف عدوانی و تخلیه ید یکی نیستند و تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند.

نظر قانون در مورد «تصرف»

قانون با پیروی از عرف مقرر می دارد که:

مدعی باید برای بدست آوردن و تصرف شئ که نزد دیگری می‌باشد صرفاً می‌تواند اقامه دعوی کند، و از ادله اثبات دعوی در صورت وجود استفاده کند تا مرجع قضایی حکم به نفع او دهد، و او را به عنوان مالک حقیقی آن شئ یا حق بشناسد.

ماده ۳۵ قانون مدنی تصرف به عنوان مالکیت دلیل مالکیت است مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. و در ماده ۳۱ قانون مدنی هیچ مالی را از تصرف صاحب آن نمی‌توان بیرون کرد مگر به حکم قانون. برابر ماده ۶۹۰ قانون مدنی مدت زمان تصرف باید به اندازه‌ای باشد که عامل تصرف عرفاً متصرف شناخته شود، و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می‌تواند متفاوت باشد.

قانون تصرف عدوانی

ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی، مقرر می دارد:

«دعوای تصرف عدوانی عبارت است از ادعای متصرف سابق مبنی بر اینکه دیگری بدون رضایت او مال غیرمنقول را از تصرف وی خارج کرده و اعاده تصرف خود را نسبت به آن مال درخواست می‌نماید.».

این تعریف فقط شامل اموال غیرمنقول است؛ پس اگر کسی به صورت عدوانی اتومبیل یا تلفن همراه یا مال منقول دیگری را از تصرف او خارج سازد، تعریف فوق این موارد را شامل نخواهد شد.

تصرف عدوانی

عناصر سه گانه جرم

عنصر قانونی این جرم را می توان در مواد ۶۹۰ تا ۶۹۳ قانون مجازات اسلامی مورد استناد قرار داد. عنصر مادی جرم تصرف عدوانی همان تسلط و استیلای عرفی و مادی مرتکب بر مال غیر منقول متعلق به دیگری به قصد استفاده از آن به نفع خود است، و عنصر معنوی جرم تصرف عدوانی که می تواند یک وجه تمایز مهم جنبه کیفری و یا حقوقی این جرم باشد، قصد اضرار به غیر و سوء نیت خاص متصرف است.

شرایط رسیدگی به دعوای تصرف عدوانی
سابقه تصرف خواهان

دربعد حقوقی باید توجه داشت که مدت زمان تصرف سابق خواهان باید به اندازه ای باشد که او عرفاً متصرف شناخته شود، و این مدت بنا بر نظر قاضی و عرف می تواند متفاوت باشد .

عدم سبق تصرف خوانده

قاضی زمانی می تواند حکم به رفع تصرف عدوانی را صادر کند که کسی بعد از تصرف خواهان، اموال غیر منقول او را متصرف شده باشد. زیرا یکی از شرایط رسیدگی به تصرف عدوانی این است که شخصی بدون اجازه و رضایت کس دیگر، اموال غیر منقول او را متصرف شده و از آن بهره برداری کند.
عدوانی بودن تصرف خوانده

به این معنا که مال باید بدون رضایت متصرف سابق(خواهان) از تصرف او خارج شده باشد و به تصرف خوانده در آمده باشد. یعنی باید مشخص شود که متصرف با زور به تصرف در آمده است تا قاضی به آن رسیدگی نماید.
غیر منقول بودن اموال مورد تصرف

ماده ۱۵۸ قانون آیین دادرسی مدنی دعوای تصرف عدوانی را فقط راجع به اموال غیر منقول منحصر کرده است و دعاوی مربوط به اموال منقول سندیتی ندارد.

تصرف عدوانی کیفری

باید دانست برای تحقق هر جرم، سه عنصر قانونی، مادی و معنوی ضروری است. در دعاوی کیفری جمع این سه عنصر شرط اساسی برای طرح شکایت خواهد بود. بنابراین جرم تصرف عدوانی در شرایطی جنبه کیفری می یابد که:

اولاً این سه عنصر وجود داشته باشند (در غیر این صورت موضوع جنبه حقوقی پیدا می کند).
و ثانیاً عنصر معنوی جرم در اینجا اهمیت مضاعف دارد. زیرا این عنصر از علم و آگاهی و اراده فرد متصرف دارد تا از آن به نفع خود استفاده کند.

تصرف عدوانی حقوقی

همانطور که گفته شد اگر کسی مال غیر منقول به عنوان مثال ملک دیگری تصرف کرده باشد اما با این قصد و نیت و انگیزه که این ملک از آن او بوده است. و بتواند در دادگاه اثبات نماید که تصور می کرده ملک مال او است نه دیگری این نوع تصرف عدوانی جنبه حقوقی خواهد داشت. پس مهمترین عنصری که موجب می شود تصرف عدوانی کیفری از تصرف عدوانی حقوقی تفکیک شود همین عنصر آگاهی و قصد متصرف از این است که مال متعلق به دیگری بوده یا نبوده است.
ثبت شکایت

برای ثبت شکایت تصرف عدوانی کیفری، خود مالک یا وکیل و نماینده قانونی او می تواند طرح شکایت نماید. مرجع رسیدگی به تصرف عدوانی کیفری، دادسرا است که با تکمیل برگه شکواییه انجام می پذیرد.
برای اقامه دعوای تصرف عدوانی حقوقی، نیازی به اقامه دعوا از سوی مالک نیست. کسی که قبلا به صورت قانونی از ملک استفاده می کرده ( مثلا مستاجر ) نیز می تواند اقامه دعوی کند. در تصرف عدوانی حقوقی، دادگاه حقوقی حوزه وقوع مال و با ارائه دادخواست حقوقی به موضوع رسیدگی می کند.

مهلت شکایت تصرف عدوانی

برابر شکایت شاکی نسبت به متصرف، اعمال مقررات حقوقی یا کیفری تصرف عدوانی انجام می شود. میشود. اگر کسی شکایت کند طبق قانون رفع تصرف عدوانی مصوب سال ۱۳۵۲ برخورد می شود ؟ آیا مقررات قبلی دادسرا انجام می شود؟ آیا طبق قانون آیین دادرسی مدنی و قانون مجازات اسلامی برخورد خواهد شد؟

بر اساس نظر اداره کل حقوقی قوه قضاییه ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی از منظر مهلت و مدت شکایت، محدودیت مقید در قانون اصلاح جلوگیری از تصرف عدوانی سال ۱۳۵۲ وجود ندارد. و اعمال هر کدام از قوانین به نحوه شکایت شاکی مرتبط است. اگر شاکی دعوی تصرف را با درخواست تعقیب کیفری نیاورده باشد بر اساس قانون سال ۱۳۵۲ عمل می شود. چنانچه همراه با درخواست تعقیب کیفری آورده باشد ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی مورد اجرا قرار می گیرد.

تفاوت خلع ید از ملک مشاع و رفع تصرف عدوانی

براساس ماده ۱۶۷ قانون‌ آیین دادرسی مدنی، اگر دو یا چند نفر، ملکی را استفاده کنند و بعدها و به مرور زمان، در مورد نحوه استفاده از زمین برای همدیگر مزاحمت و ممانعتی ایجاد کنند. دعوای تصرف به وقوع پیوسته و باید مورد رسیدگی قرار گیرد. لکن با فرض مالکیت طرفین تفاوتی بین خلع‌ ید از ملک مشاع یا رفع تصرف عدوانی از ملک مشاع وجود ندارد. در این خصوص باید به یک نحو عمل شود و اجرای حکم در هر دو مورد به یک شیوه خواهد بود.

دادگاه صلاحیت دار

بر اساس ماده ۱۲ قانون آیین دادرسی دادسرا و دادگاه ، محل وقوع مال غیر منقول که ملک در آن حوزه واقع شده ملاک رسیدگی به دعوا از طرف دادگاه صلاحیت دار است. ساکن بودن خوانده در حوزه دادگاه، ملاک نیست.

هزینه دادرسی

این دعوی از جمله دعاوی غیر مالی است و مستلزم پرداخت هزینه دادرسی مطابق با دعاوی غیر مالی می باشد.