نظارت بر عملکرد کلانتری‌ها و گزارش تخلف پلیس

 یکی از ویژگی‌های پلیس سخت‌گیری و جدیت در اجرای قانون و ایجاد نظم در جامعه است که این جدیت از ویژگی‌های ذاتی آن است و پلیس راهور به‌عنوان بخشی از مجموعه پلیس، و متولی تأمین نظم و امنیت جاده‌ها و خیابان‌ها از این قاعده مستثنا نیست، اما نکته حائز اهمیت این است که این وظیفه خطیر نیازمند رعایت قانون و حقوق شهروندی و توجه به آداب و اصول اخلاقی شغلی از سوی مأموران است.

وظایف و مأموریت‌های پلیس راهور برنامه‌ریزی و هدایت فعالیت‌های راهنمایی و رانندگی به منظور تأمین نظم عبور و مرور؛ اجرای مقررات راهنمایی و رانندگی و حمل‌ونقل؛ امور توزین و حفظ حریم راه‌ها در سطح کشور با توجه به مقررات داخلی و بین‌المللی؛ هدایت تخصصی واحدهای تابعه نیرو در زمینه امور راهنمایی و رانندگی و حمل‌ونقل؛ برنامه‌ریزی در جهت انجام مأموریت‌های خدماتی و تأمین سلامت عبور و مرور و حمل‌ونقل و تدوین رویه‌ها است.

همچنین صدور دستورالعمل‌ها در کلیه زمینه‌های مرتبط با راهنمایی و رانندگی و امور حمل‌ونقل از قبیل تسهیل عبور و مرور، رسیدگی به تصادفات، آزمایش رانندگی، صدور پروانه‌ها، صدور گواهینامه بین‌المللی و پلاک ترانزیت، تبدیل گواهینامه‌های خارجی به ایرانی، معاینه وسایط نقلیه، شماره‌گذاری و اخذ جرائم و اجرائیات، از جمله وظایف و مأموریت‌های پلیس راهنمایی و رانندگی است.

اما ممکن است در برخی موارد در حین انجام وظیفه سهل‌انگاری برخی مأموران باعث بروز تخلف از سوی آن‌ها شود که این تخلفات قابل رسیدگی هستند و می‌توان از طرق مختلف به آن اعتراض کرد. برخی رفتارها و دو مورد از موارد شایعی که باعث شده تا جریمه‌های نادرست و خلاف واقع صورت بگیرد در زیر آمده است.

اعتراض به تخلف پلیس در متوقف کردن خودروها بدون مشاهده تخلف

هیئت عمومی دیوان عدالت اداری در تاریخ ۳۰ خرداد ۱۳۹۶ با صدور رأیی، حکم بر ابطال بند ۲ بخشنامه شماره ۲-۹۲/۷ مورخ هفدهم مهر سال ۱۳۹۲ بازرسی پلیس راهور ناجا صادر کرد. برابر این بند پلیس راهور می‌توانست بدون مشاهده تخلف مبادرت به متوقف ساختن خودروهای در حال حرکت کند. استدلال این بود که برخی تخلفات مانند همراه نداشتن مدارک، رعایت شروط گواهینامه‌های مشروط، اضافه سرنشین و برخی جرائم مانند نداشتن گواهینامه، بدون متوقف کردن خودرو قابل تشخیص نیست.

طبق ماده ۲ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی «به افسران کادر و پیمانی مورد وثوق راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران که برای تشخیص تخلفات مربوط به حمل‌ونقل و عبور و مرور تعیین شده و آموزش لازم را دیده‌اند اجازه داده می‌شود، تخلفات مربوطه را وفق قانون تشخیص داده و قبض جریمه صادر کنند.»

طبق ماده ۴ قانون رسیدگی به تخلفات پلیس زمانی می‌تواند خودروی در حال حرکت را متوقف کند که تخلفی مشاهده کند. در غیر این صورت، چنانچه بدون دلیل خودرویی را متوقف کند، دستور دهنده مرتکب تخلف شده است. این ماده مقرر می‌کند، «به مأموران موضوع ماده ۲ این قانون اجازه داده می‌شود متخلفین از قوانین و مقررات راهنمایی و رانندگی را پس از تشخیص تخلف و انطباق آن با میزان جرائم متوقف کنند.» برابر ماده ۲ قانون ذکرشده تنها افسران کادر و پیمانی مورد وثوق راهنمایی و رانندگی نیروی انتظامی از چنین اختیاری برخوردارند و حتی در صورت مشاهده تخلف از سوی سربازان، آن‌ها فاقد چنین صلاحیتی هستند.

در ماده ۹ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی، عدم صلاحیت و اختیار پلیس جهت متوقف ساختن خودروها بدون مشاهده تخلف آشکارا مورد تأکید قرار گرفته است. چنانچه در بند نخست این ماده ضمن بیان تکلیف رانندگان برای همراه داشتن مدارکی مانند گواهینامه، کارت خودرو و بیمه‌نامه معتبر شخص ثالث و برگه معاینه فنی برای خودروهایی که بیش از پنج سال از تولید آن گذشته است، در ادامه می‌گوید: «مأموران در صورتی مدارک رانندگان را مطالبه می‌کنند که شاهد تخلف از سوی راننده بوده یا تحت تعقیب قضایی یا انتظامی باشد.»

طبق ماده ۴۲ قانون بیمه اجباری وسایل نقلیه موتوری مصوب سال ۱۳۹۵، حرکت وسایل نقلیه موتوری زمینی بدون داشتن بیمه‌نامه موضوع این قانون ممنوع است و تمامی دارندگان وسایل نقلیه موضوع قانون مکلفند سند حاکی از انعقاد قرارداد بیمه را هنگام رانندگی همراه داشته باشند و در صورت درخواست مأموران راهنمایی و رانندگی یا پلیس راهور ارائه کنند.

قانون‌گذار برای اینکه بی‌جهت خودروهای اشخاص متوقف نشوند، مقرر داشته است: مأموران راهنمایی و رانندگی و پلیس راه موظفند از طرق مقتضی مانند دوربین‌های نظارت ترافیکی ضمن شناسایی وسایل نقلیه فاقد بیمه‌نامه نسبت به اعمال جریمه‌های مربوط اقدام کنند؛ بنابراین همان‌گونه که بیان شد جریمه‌ کردن افراد توسط مأموران راهنمایی و رانندگی باید با دلیل و مستند باشد و حتماً تخلفی از سوی شخص راننده صورت گرفته باشد در غیر این صورت مأمور راهنمایی و رانندگی نمی‌تواند خودرو را متوقف و شخص را جریمه کند که این موضوع، تخلف پلیس محسوب می‌شود.

اعتراض بعد  از واریز مبلغ  جریمه

افراد خاطی ملزم به پرداخت جریمه هستند، اما گاهی برخی افراد به جریمه خود اعتراض دارند. ماده ۵ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی می‌گوید: متخلف موظف است ظرف مدت شصت روز از تاریخ مندرج در قبض جریمه یا تاریخ ابلاغ‌شده در قبض جریمه‌ای که به اطلاع او می‌رسد جریمه را به حسابی که از طرف خزانه‌داری کل تعیین و اعلام می‌شود پرداخت و رسید دریافت کند یا مراتب اعتراض خود را ظرف مدت مذکور با ذکر دلایل به اداره اجرائیات راهنمایی و رانندگی تسلیم کند. اداره مذکور موظف است حداکثر ظرف بیست‌وچهار ساعت پس از وصول اعتراض بررسی لازم را انجام داده و در صورت غیرموجه دانستن اعتراض مراتب را به معترض ابلاغ کند، در صورت اصرار معترض، اداره اجراییات موضوع را جهت رسیدگی به واحد رسیدگی به اعتراضات ناشی از تخلفات رانندگی ارسال می‌کند.

واحد فوق‌الذکر متشکل از یک قاضی با ابلاغ رئیس قوه‌قضاییه و یک کارشناس راهنمایی و رانندگی با معرفی رئیس پلیس راهنمایی و رانندگی مربوطه است و ریاست آن واحد با قاضی خواهد بود که پس از اخذ نظر مشورتی عضو دیگر مبادرت به صدور رأی می‌کند. رأی صادره قطعی است.

درصورتی‌که متخلف در مهلت قانونی مذکور اعتراض خود را تسلیم نکرده یا ظرف بیست روز پس از ابلاغ رأی واحد جریمه را پرداخت نکند، موظف است جریمه را به مأخذ دو برابر مبلغ مندرج در قبض جریمه بپردازد.

مجازات قانونی بزه برای مأموران متخلف+ جبران خسارت

تبصره ماده ۵ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی می‌گوید: «درصورتی‌که ثابت شود مأموران و نیز داوطلبان مذکور در ماده (۲) حسب مورد به‌ناحق قبض جریمه صادر کرده یا با علم و اطلاع گزارش خلاف واقع در مورد امور مربوط به این قانون داده‌اند، ضمن جبران خسارت وارده به مجازات بزه گزارش خلاف واقع محکوم می‌شوند.»

نحوه اعتراض به خلافی خودرو

اما در کنار جریمه‌های صادرشده، گاهی افراد پس از مراجعه به مراکز پلیس+۱۰ و اخذ خلافی خودرو، با رقم‌های سنگین جریمه‌هایی مواجه می‌شوند که از نظرشان این جریمه‌ها غیرقانونی هستند و به آن‌ها اعتراض دارند. این افراد چه کاری باید انجام دهند؟

اگر فردی نسبت به صورت وضعیت تخلفات اعتراض داشته باشد ابتدا به دفاتر پلیس + ۱۰ مراجعه می‌کند و درخواست اعتراض می‌دهد، این درخواست از طریق سیستم به مرکز اجرائیات کل کشور ارسال شده و اجرائیات برابر قانون ظرف مدت حداکثر ۲۴ ساعت باید موضوع را رسیدگی کند و پاسخ دهد که البته این رسیدگی معمولاً در کمتر از چند ساعت رسیدگی و پاسخ داده می‌شود.

در این مرحله اگر متقاضی قانع شد نسبت به پرداخت جریمه اقدام می‌کند، ولی درصورتی‌که قانع نشده باشد می‌تواند به واحد رسیدگی پلیس راهور مراجعه کند که در این واحد یک کارشناس پلیس راهور و یک قاضی تخلفات را بررسی و حکم نهایی در این مورد را قاضی صادر می‌کند، لذا در این مرحله رأی صادرشده قطعی بوده و قابل اعتراض نیست.

مهلت اعتراض به خلافی یا قبوض جریمه صادره، طبق ماده ۵ قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی ۶۰ روز از تاریخ مندرج در قبض یا تاریخ ابلاغ‌شده در قبض جریمه‌ای که به اطلاع راننده می‌رسد، تعیین شده است. درصورتی‌که متخلف در مهلت قانونی ذکرشده اعتراض خود را تسلیم نکند یا ظرف ۲۰ روز پس از ابلاغ رأی واحد رسیدگی، جریمه را پرداخت نکند، باید جریمه را به مأخذ دو برابر مبلغ مندرج در قبض جریمه بپردازد.