وصیت تمام اموال
یکی از سوالاتی که برای افراد برای نوشتن وصیت نامه مطرح است این است که چه مقدار از اموال خود را می تواند وصیت نماید و اصولا چه کسانی می توانند تمام اموال خود را وصیت نمایند
اگرچه وصیت کننده (موصی) می‌تواند تمام اموال و دارایی هایش را برای بعد از فوت وصیت کند اما این ورثه هستند که باید وصیت بیشتر از ثلث را قبول کنند. در واقع، زمانی که متوفی بیشتر از ثلث اموال خود را وصیت کرده باشد، ورثه میتوانند این وصیت را قبول یا رد کنند که این امر برای رعایت حقوق ورثه است و اگر ورثه وصیت بیشتر از یک سوم مال را رد کنند تنها تا همان میزان یک سوم به وصیت عمل می‌شود؛ اما اگر قبول کنند وصیت اجرا خواهد شد.
اگر تعدادی از ورثه وصیت بیشتر از یک سوم مال را رد کنند، ولی تعدادی از ورثه آن را قبول کنند، در این صورت مقدار بیش از ثلث فقط از سهم الارث کسانی که آن را پذیرفته اند کسر خواهد شد؛ برای مثال در صورتی که دارایی متوفی معادل ۱۲۰ میلیون باشد، وصیت او تا میزان یک سوم یعنی ۴۰ میلیون نیازی به رضایت ورثه نخواهد داشت، اما اگر بیشتر از ثلث آن مثلا ۵۰ میلیون را وصیت کند، مقداری که بیشتر از یک سوم وصیت شده (۱۰ میلیون) سهم ورثه است و به نسبت سهم الارث قانونی میان آنها تقسیم می‌شود و هرکدام از ورثه که بخواهند وصیت مازاد (۱۰ میلیون) را قبول کنند، در واقع از سهم الارث خودشان کم می‌شود تا به وصیت عمل شود.
لازم ذکر است به قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم اموال، یک استثنا وجود دارد، با این توضیح که اگر فردی فاقد وارث باشد، مطابق قواعد مربوط به ترکه متوفی بدون وارث، حق خواهد داشت که به تمام اموال خود وصیت کند چرا که هدف از قاعده منع وصیت به بیش از یک سوم اموال، حفظ حقوق وراث بوده و در این مورد خاص، به دلیل نبودن ورثه، وصیت بر کل دارایی با مانعی مواجه نخواهد بود.
اموال را تا چه میزان می‌توان وصیت کرد؟
بر اساس قانون مدنی هر فرد می‌تواند همه اموالش را وصیت کند اما این وصیت تا یک سوم مال (ثلث) آن نیازی به تنفیذ (رضایت و قبول) توسط ورثه متوفی ندارد و اگر وصیت بیشتر از یک سوم مال باشد، برای اینکه اجرا شود ورثه باید به آن رضایت داشته باشند و به اصطلاح آن را تنفیذ کنند، در صورتی که وصیت به نفع یکی از ورثه باشد، علاوه بر آنچه که به موجب وصیت به این شخص تعلق می‌گیرد، در ارث نیز سهیم خواهد بود و وصیت باعث محرومیت از ارث نخواهد شد.
مقصود از ثلث یا یک سوم مال، ثلث از دارایی خالص است که پس از پرداخت هزینه‌های کفن و دفن، حفظ و اداره تصفیه و تقسیم ترکه، مالیات و عوارض و دیون و واجبات مالی حاصل می‌شود که ملاک تعیین ثلث، به اعتبار دارایی وصیت کننده در زمان فوت او است نه به اعتبار دارایی او حین وصیت.
به عبارتی چنانچه شخصی تا یک سوم اموالش را طی وصیت نامه، وصیت کرده باشد، پس از فوت او ابتدا باید یک سوم اموال و دارایی‌های بجا مانده از او یا به اصطلاح ترکه او را محاسبه کرد و دستیابی به ثلث ترکه متضمن طی کردن سه مرحله بعد از فوت وصیت کننده است که عبارتند از:
تعیین اموال: در ابتدا باید مشخص شود که اموال دقیق باقی مانده از متوفی چیست که این می‌تواند به تراضی میان وراث باشد یا در صورت بروز اختلاف میان وراث یا وجود محجور یا غایب میان وارثین از طریق دادخواست تحریر ترکه و رجوع به کارشناس با نظارت دادگاه صورت گیرد.
تقویم اموال: تقویم ترکه و اموال باقی مانده متوفی نیز می‌تواند به تراضی و توافق وراث انجام گیرد یا در صورت بروز اختلاف یا وجود غایب یا محجور میان وارثین با رجوع به کارشناس و با نظارت دادگستری.
کسر دیون ترکه: پس از تعیین اموال و تقویم آنها باید دیون و بدهی‌های متوفی، همچنین هزینه کفن و دفن و حفظ و اداره تصفیه و تقسیم ترکه از آن کسر گردد و سپس ثلث و یک سوم از باقی مانده، محاسبه شود.
بیشتر بدانیم : مدارک لازم برای انحصار وراثت
طرق نوشتن وصیتنامه
وصیت نامه دست نویس یا خود نوشت : وصیت نامه ای است که شخص آن را با خط خود تنظیم کرده و امضا و تاریخ وصیت را نیز در وصیت نامه درج می نماید.
وصیت نامه رسمی : وصیت نامه ای است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود و اعتباری همچون سایر اسناد رسمی خواهد داشت. وصیتنامه رسمی، سندی رسمی و لازم الاجرا به شمار میرود و مفاد آن خواه ناظر به اموال منقول باشد و خواه ناظر به اموال غیرمنقول، بدون نیاز به حکم دادگاه، قابل اجرا است و اسناد عادی تاب مقاومت در مقابل اسناد رسمی را ندارند.
وصیت نامه سری : مطابق ماده ۲۷۹ قانون امور حسبی وصیت نامه سری مثل وصیت نامه خود نوشت می تواند به خط موصی باشد یا آن که شخص دیگری آن را نوشته باشد. اما در هر حال باید امضا موصی را داشته باشد در غیر این صورت معتبر نخواهد بود. وصیت نامه سری در نزد اداره ثبت محل اقامت موصی یا محل های دیگری که در آیین نامه وزارت دادگستری تعیین شده باشد به امانت گذاشته می شود. این وصیت نامه را نیز می توان مانند وصیت نامه رسمی از محلی که به امانت گذاشته شده پس گرفت. لازم به ذکر است اشخاص بیسواد نمی توانند وصیت نامه سری تنظیم نمایند.
سوالات مطرح شده در خصوص وصیت تمام اموال
آیا نداشتن تاریخ، مجوّزی برای نپذیرفتن وصیتنامه است؟ در چه مواردی یک وصیت قابل پذیرش نیست؟
پرسش
شخصی در وصیت‌نامه‌ای که از خود بجا گذاشته، فاقد تاریخ روز و ماه و سال می‌باشد، چنین وصیتی از طرف دادگاه پذیرفته نشده است. -به جهت اعتراض یکی از وراث- آیا چنین حکمی از سوی دادگاه صحیح است؟
پاسخ اجمالی
در صورت اثبات استناد وصیتنامه به متوفّی و اثبات نشدن وجود وصیت‌نامه‌ای متعارض و متأخّر، نداشتن تاریخ به تنهایی نمی‌تواند دلیلی برای عدم پذیرش وصیت باشد، بلکه صحت هر وصیت، مشروط به اموری است که نبودن هر کدام از آنها می‌تواند برای دادگاه مجوّزی برای ردّ وصیت باشد که به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:
۱. به استناد ماده ۸۲۷ قانون مدنی، «موصی له» پس از فوت «موصی» وصیت را قبول کند. بنابراین اگر رد کند وصیت محقق نمی‌شود.
۲. طبق مفاد ماده ۸۳۵ همان قانون، وصیت کننده باید نسبت به مورد وصیت جایز التصرف باشد در غیر این صورت وصیت صحیح نیست.
۳. وفق مفاد ماده ۸۳۹ قانون مدنی، موصی مجدداً وصیت دیگری بر خلاف وصیت اول نکرده باشد.
۴. اگر وصیت، مالی باشد به استناد ماده ۸۴۳ قانون مدنی، فقط تا مقدار ثُلث ترکه نافذ است و مازاد بر ثلث نافذ نیست مگر با اجازه ورّاث. بنابراین، اگر حتی یک نفر از وراث هم اعتراض کند لااقل نسبت به همان مقدار، وصیت از اعتبار ساقط می‌شود.
۵. اگر «موصی لهم» متعدد و محصور باشند صحت وصیت بستگی به قبول همه دارد و در صورت عدم قبول از سوی برخی از آنها، وصیت نسبت به آن مقدار باطل و بی‌اثر خواهد بود.
۶. در صورتی که در وصیت، برخی از وراث، از ارث محروم شوند به استناد ماده ۸۳۷ همان قانون، چنین وصیتی نافذ نیست.
۷. به استناد ماده ۸۵۴ قانون مدنی؛ اگر وصیت برای چند نفر باشد همه آنها باید مجتمعاً به وصیت عمل کنند مگر اینکه تصریح به استقلال هر یک شده باشد. بنابراین، اگر یک نفر استنکاف نماید عمل به وصیت از سوی دیگران صحیح نیست.
۸. تعیین ارث ورّاث در وصیت، بر خلاف موازین شرعی مانند اینکه وصیت کند پسران و دختران به‌طور مساوی و یکسان ارث ببرند.
آیا وصیت نامه خود نوشت بدون شاهد معتبر است ؟
در پاسخ به پرسش شما در خصوص اعتبار وصیت نامه خود نوشت بدون شاهد باید گفت به موجب ماده ۲۷۸ قانون امور حسبی وصیتنامه خودنوشت در صورتی معتبر است که تمام آن به خط موصی نوشته شده و دارای تاریخ روز و ماه و سال به خط موصی بوده و به امضاء او رسیده باشد.
بنابراین وصیتنامه مذکور بدون حضور شاهد با وجود شرایط فوق دارای اعتبار است. البته باید توجه داشته باشید که افراد تنها میتوانند تا میزان یک سوم از اموال خود را وصیت کنند و در صورت وصیت بر بیش از آن، نیاز به تایید و تنفیذ وراث می باشد. در صورت رد ورثه دو سوم باقیمانده اموال طبق قانون ارث بین وراث تقسیم می گردد.