مهریه باطل
مهریه باطل چیست؟
زمانی مهریه باطل است که شرایط قانونی برای اموال معرفی شده رعایت نشده باشد. مهریه باطل، به مهریه ای گفته می شود که براساس مقررات شرعی و قانونی تعیین نشده باشد و عرفا نتوان آن مال را برای مهریه خانم در نظر گرفت. از لحاظ عرف جامعه ما، مبنای اصلی تعیین مهریه، سکه بهار آزادی است و در کمتر مواردی شاهد آن هستیم که مهریه زن مالی به جزء سکه باشد. سکه بهار آزادی، هم دارای ارزش اقتصادی و قابل معامله بوده و هم دارای نفع شرعی و عقلانی است و در هرصورت نمی توان آن را به عنوان مهریه باطل در نظر گرفت.
اصلی ترین حقوق مالی زوجه در روابط زوجیت، مهریه است. در واقع می توان مهریه را هدیه ای از جانب مرد به واسطه علاقه به همسر خود در نظر گفت. اموالی که برای مهریه قرار داده می شوند، یکسری شرایط دارند که در وهله اول باید مال معرفی شده مالیت داشته باشد. جدای از بحث ارزش اقتصادی و داشتن مالیت برای مالی که به عنوان مهریه قرار داده می شوند، باید عقلانی و شرعی باشد.
تعیین مهریه شاید به ظاهر امری ساده به نظر برسد اما زوجین بهتر است در این زمینه با وکیل متخصص و مجرب مشورت بگیرند.
مهریه چیست؟
از دیدگاه فقهی، مرد در زمان عقد ازدواج به جهت علاقه به همسر خود، هدیه ای به عنوان مهریه برای او در نظر می گیرد. در واقع کلمه مهریه برگرفته از عبارت مهر است که براساس شرع و قانون، مرد وظیفه پرداخت آن را برعهده دارد. طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، به مجرد عقد، زن مالک مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید. با جاری شدن عقد ازدواج، زوجه مالک قانونی مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. از آن جهت که زن بعد از عقد نکاح، مالک مهریه به شمار می رود، تصرف او در مهریه منع قانونی ندارد.
مهریه در نکاح دائم و موقت به زن تعلق می گیرد. در صورتی که در ازدواج موقت، مهریه به صورت دقیق تعیین نشود، عقد صورت گرفته باطل خواهد بود. در واقع یکی از شرایط صحت نکاح موقت، تعیین مهریه است. در نکاح موقت زوجین باید در ضمن عقد مهریه را تعیین کنند در غیر این صورت عقد ازدواج باطل بوده و اعتبار قانونی ندارد. اما در ازدواج دائم، تعیین نکردن مهریه در زمان عقد، منجر به باطل شدن عقد ازدواج نخواهد شد و زوجین می توانند مهریه را بعد از عقد نیز تعیین کنند.
مهریه طبق زمان تعیین آن شامل مهر المسمی، مهرالمثل، مهر المتعه، مهرالسنه است اما انواع مهریه براساس نحوه پرداخت به دو نوع مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه تقسیم بندی می شود. در مهریه عندالمطالبه، زوجه این اختیار را دارد تا در هر شرایط و زمانی پرداخت مهریه را مطالبه کند. اما پرداخت مهریه عندالستطاعه، منوط به توانایی مالی مرد است.
مجموعه دفتر وکالت حق گرا
پیشنهاد می گردد در صورتی که اگر پرونده ای در خصوص مهریه در دادگاه دارید به یکی از نزدیکترین نزدیکترین دفتر وکالت حقوقی حق گرا در شمال ، دفتر وکالت شرق و یا دفتر وکالت حقوقی شعبه غرب تهران ، دفتر مرکز شهر حق گرا ، پیگیری موضوع را به وکلای با تجربه ما بسپارید تا وکلای ما بتوانند در احقاق حق به شما کمک نمایند. ما آماده ایم در انواع پرونده های مربوطه به خانواده،ملکی ، حقوقی ، جزایی و…در کنار شما باشیم
برای مطالبه مهریه چه باید کرد؟
تا قبل از اجرایی شدن بخشنامه جدید قوه قضاییه، مطالبه مهریه از دو طریق مراجعه به دادگاه خانواده و اداره ثبت اسناد امکان پذیر بود. اما طبق قانون جدید مهریه، برای به اجرا گذاشتن مهریه باید صرفا از طریق اجراییه ثبت اقدام نمود. در واقع مانند گذشته دیگر خانم ها نمی توانند برای وصول مهریه خود، دادخواست مهریه به دادگاه بدهند. مراجع قضایی زمانی به درخواست های وصول مهریه رسیدگی می کنند که فرد متقاضی قبل از آن به اداره ثبت مراجعه کرده باشد.
در هرصورت برای مطالبه مهریه، زوجه با مراجعه به دفترخانه(همان دفترخانه ای که ازدواج زوجین در آنجا ثبت شده است)، درخواست صدور اجراییه می دهد. سپس باید به اداره ثبت مراجعه کرد و تقاضای توقیف اموال مرد را داد. البته قبل از آن که اموال مرد توقیف شود، ابلاغیه ای به زوج می شود که ظرف مدت ۱۰ روز فرصت دارد که مهریه را تعیین تکلیف کند. در غیر این صورت کلیه دارایی ثبت شده به نام او جهت وصول مهریه زوجه توقیف می شود.
آیا می توان برای مهریه تقاضای اعسار داد؟
زمانی که زن برای مطالبه مهریه خود اقدام می کند، دادگاه مرد را مکلف به پرداخت مهریه می کند. در چنین شرایطی، زوج می تواند درخواست اعسار مهریه را مطرح نماید. در صورت پذیرش درخواست اعسار، پرداخت مهریه برای مرد به صورت اقساطی می شود. نحوه قسط بندی شدن مهریه براساس توانایی مالی مرد صورت می گیرد.
مهریه باطل چیست؟
اموالی که به عنوان مهریه زوجه در نظر گرفته می شوند، باید یکسری شرایط داشته باشند که در صورت عدم رعایت شرایط مربوطه در تعیین مهریه، مهریه باطل خواهد بود. مالی که برای مهریه تعیین می شود، شرایط ذیل را باید داشته باشد:
دارای ارزش مالی و قابل خرید و فروش باشد.
به محض وقوع عقد به مالکیت زوجه در آید.
مال معرفی شده برای مهریه باید به زوج تعلق داشته باشد.
مال معرفی شده به عنوان مهریه باید معلوم باشد.
معقول و قانون باشد.
در صورتی که مال معرفی شده برای تعیین مهریه شرایط فوق را نداشته باشد، مهریه باطل است. در مواردی شاهد آن هستیم که اعضا بدن زوج مانند دست و پا وی مهریه خانم می شوند. تعیین اعضای بدن برای مهریه زمینه شرعی و عقلانی نداشته و از این حیث سبب باطل شدن مهریه می گردد. در واقع اگر زوجین باهم توافق کنند که مهریه خانم، اعضای بدن زوج باشد، مهریه تعیین شده به دلیل معقول نبودن آن باطل است.
تعیین مهریه های نامعقول چه عواقبی برای زوجه دارد؟
مهریه نامعقول مانند تعیین اعضای بدن زوج عواقب جبران ناپذیری برای زوجه خواهد داشت و به لحاظ قانونی مهریه تعیین شده باطل است و اثر قانونی ندارد. در صورت تعیین مهریه های نامعقول، زوجه در این زمینه متحمل ضرر و زیان فراوان خواهد شد و به دلیل باطل بودن اینگونه مهریه ها، امکان مطالبه آن تحت هیچ شرایطی وجود ندارد. علاوه بر این که امکان تعیین مهریه نامعقول وجود ندارد.
تعیین مهریه ای معقول به کمک وکیل
تعیین مهریه معقول امری بسیار مهم است و روابط زوجیت تا حد زیادی تاحت تاثیر نحوه تعیین مهریه می باشد. یکی از موضوعات مهمی که بسیاری از زوجین قبل از عقد ازدواج از آن غافل می شوند، نحوه تعیین اصولی مهریه است. تعیین مهریه به کمک وکیل برای زوجین مزایا فراوانی دارد و باعث می شود تا زن و شوهر در ادامه زندگی در مورد مهریه باهم دچار مشکل نشوند. به همین جهت اگر قصد دریافت مشاوره حقوقی مهریه در این زمینه را دارید، موسسه حقوقی وحق گرا یقینا گزینه مناسبی برای شما خواهد بود.
موارد صحت و بطلان مهریه
ماده ۱۰۷۸- هر چیزی را که مالیت داشته و قابل تملک نیز باشد می‌توان مَهر قرار داد.
ماده ۱۰۷۹- مَهر باید بین طرفین تا حدی که رفع جهالت آن‌ها بشود معلوم باشد.
ماده ۱۰۸۰- تعیین مقدار مَهر منوط به تراضی طرفین است.
ماده ۱۰۸۱- اگر در عقد نکاح شرط شود که در صورت عدم تأدیه مَهر در مدت معین نکاح باطل خواهد بود نکاح و مَهر صحیح ولی شرط باطل است.
ماده ۱۰۸۲- به مجرد عقد، زن مالک مهر می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.
تبصره (الحاقی ۲۹/۴/۱۳۷۶)- چنانچه مهریه وجه رایج باشد متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال اجرای عقد[۱] که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران تعیین می‌گردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر اینکه زوجین در حین اجرای عقد به نحو دیگری تراضی کرده باشند.
آیین نامه اجرایی این قانون حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ تصویب توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با همکاری وزارت دادگستری و وزارت امور اقتصادی و دارایی تهیه و به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
ماده ۱۰۸۳- برای تأدیه تمام یا قسمتی از مَهر می‌توان مدت یا اقساطی قرار داد.[۲]
ماده ۱۰۸۴- هرگاه مَهر عین معین باشد و معلوم گردد قبل از عقد معیوب بوده و یا بعداز عقد و قبل از تسلیم معیوب و یا تلف شود شوهر ضامن عیب و تلف است.
ماده ۱۰۸۵- زن می‌تواند تامَهر به او تسلیم نشده از ایفای وظایفی که درمقابل شوهر دارد امتناع کند مشروط بر اینکه مَهر او حال باشد و این امتناع مُسقِط حق نفقه نخواهد بود.[۳]
ماده ۱۰۸۶- اگر زن قبل از اخذ مهر به اختیار خود به ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد قیام نمود دیگر نمی‌تواند از حکم ماده قبل استفاده کند، مع‌ذلک حقی که برای مطالبه مهر دارد ساقط نخواهد شد.
ماده ۱۰۸۷- اگر در نکاح دائم مَهر ذکر نشده یا عدم مهر شرط شده باشد نکاح صحیح است و طرفین می‌توانند بعداز عقد مهر را به تراضی معین کنند و اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آن‌ها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مَهرُالمِثل خواهد بود.
ماده ۱۰۸۸- در مورد ماده قبل اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مَهر و قبل از نزدیکی بمیرد زن مستحق هیچگونه مهری نیست.
ماده ۱۰۸۹- ممکن است اختیار تعیین مهر به شوهر یا شخص ثالثی داده شود در این صورت شوهر یا شخص ثالث می‌تواند مهر را هر قدر بخواهد معین کند.
ماده ۱۰۹۰- اگر اختیار تعیین مهر به زن داده شود زن نمی‌تواند بیشتر از مهرالمثل معین نماید.
ماده ۱۰۹۱- برای تعیین مهرالمثل باید حال زن از حیث شرافت خانوادگی و سایر صفات و وضعیت او نسبت به اماثل و اقران و اقارب و همچنین معمول محل و غیره در نظر گرفته شود.
ماده ۱۰۹۲- هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.
ماده ۱۰۹۳- هرگاه مهر در عقد ذکر نشده باشد و شوهر قبل از نزدیکی و تعیین مهر زن خود را طلاق دهد زن مستحق مهرالمتعه است و اگر بعد از آن طلاق دهد زن مستحق مهرالمثل خواهد بود.
ماده ۱۰۹۴- برای تعیین مهرالمتعه حال مرد از حیث غنا و فقر ملاحظه می‌شود.
ماده ۱۰۹۵- در نکاح منقطع عدم ذکر مهر در عقد موجب بطلان است.
ماده ۱۰۹۶- در نکاح منقطع موت زن در اثنای مدت موجب سقوط مهر نمی‌شود و همچنین است اگر شوهر تا آخر مدت با او نزدیکی نکند.
ماده ۱۰۹۷- در نکاح منقطع هرگاه شوهر قبل از نزدیکی تمام مدت نکاح را ببخشد باید نصف مهر را بدهد.
ماده ۱۰۹۸- در صورتی که عقدنکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته شوهر می‌تواند آن را استرداد نماید.
ماده ۱۰۹۹- در صورت جهل زن به فساد نکاح و وقوع نزدیکی زن مستحق مهرالمثل است.
ماده ۱۱۰۰- در صورتی که مهرالمسمی مجهول باشد یا مالیت نداشته باشد یا ملک غیر باشد در صورت اول و دوم زن مستحق مهرالمثل خواهد بود و در صورت سوم مستحق مثل یا قیمت آن خواهد بود مگر اینکه صاحب مال اجازه نماید.
ماده ۱۱۰۱- هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ، عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف است.
[۱] – الف: از بخشنامه شماره ۶۰۹/۷۸/۱- ۲۸/۱/۱۳۷۸ رئیس قوه قضائیه به دادگستری‌های سراسر کشور:«… درست است که قانون نسبت به قبل از تصویب خودش اثر ندارد اما قانون راجع به زمان عقد مطلبی ندارد پیام قانون این است که وقتی می‌خواهند مهریه را بپردازند باید تغییر شاخص قیمت سالانه را حساب کنند. بنابراین کسانی که قبل از قانون مهریه همسرشان را پرداخته‌اند طبعاً مشمول این قانون نیستند اما کسانی که پس از تصویب قانون می‌خواهند مهریه همسرشان را بپردازند باید رعایت کنند عقد هر زمانی واقع شده باشد… محمد یزدی ۲۵/۱۲/۱۳۷۷»
ب: رأی وحدت رویه ۶۴۷-۲۸/۱۰/۱۳۷۸ هیأت عمومی دیوان عالی کشور: «… منظور مقنن از تصویب ماده واحده الحاق یک تبصره به ماده ۱۰۸۲ ق.م. مصوب ۱۷۶ با توجه به عبارات صدر تبصره و فلسفه وضع آن حفظ ارزش ریالی مهریه زوجه است که معمولاً برحسب وجه رایج ریالی تعیین می‌شود اگر چه تاریخ وقوع عقد ازدواج مربوط به زمان قبل از تصویب تبصره مزبور باشد با این وصف قانون مرقوم (تبصره الحاقی) با ماده ۴ ق.م. مباینتی ندارد،….».
[۲] – نظریه ۱۰۶۵/۷-۴/۳/۱۳۸۱ ا.ح.ق.: سؤال ـ زوجه برای وصول مهریه علیه شوهر کارمند خود، طرح دعوی نموده و حکم قطعی بر محکومیت زوج به پرداخت مهریه صادر شده و پس از صدور اجرائیه، زوج حقوق خود را برای وصول محکوم به، معرفی کرده است ولی زوجه متقاضی اجرای ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی شده است آیا با توجه به ماده ۹۶ قانون اجرای احکام مدنی تکلیف دادگاه چیست؟
نظریه: اگر محرز شود که کارمند دولت مالی به جز حقوق مستمری و مستثنیات دین ندارد و قادر به پرداخت بدهی خود دفعتاً نیست و به عبارتی دیگر حکم بر اعسار او صادر شود به علت اعسار از بازداشت معاف است ولی در صورت عدم اثبات اعسار او و همچنین اگر محرز شود که اموالی را پنهان کرده و با پنهان کردن آن قصد دارد که بدهی خویش را به صورت اقساط (کسر از حقوق) پرداخت نماید مشمول ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی خواهد بود.
ماده ۲ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی مصوب ۱۰/۸/۱۳۷۷- هرکس محکوم به پرداخت مالی به دیگری شود چه به صورت استرداد عین یا قیمت یا مثل آن و یا ضرر و زیان ناشی از جرم یا دیه و آن را تأدیه ننماید، دادگاه او را الزام به تأدیه نموده و چنانچه مالی از او در دسترس باشد آن را ضبط و به میزان محکومیت از مال ضبط شده استیفا می‌نماید و در غیر این صورت بنابه تقاضای محکوم‌له، ممتنع را در صورتی که معسر نباشد تا زمان تأدیه حبس خواهد کرد.
[۳] – رأی وحدت رویه ۶۳۳-۱۴/۲/۱۳۷۸: … گرچه طبق ماده (۱۰۸۵) ق.م. مادام که مهریه زوجه تسلیم نشده، در صورت حال بودن مهر، زن می‌تواند از ایفای وظایفی که در مقابل شوهر دارد امتناع کند و این امتناع مسقط حق نفقه نخواهد بود لکن مقررات این ماده صرفاً به رابطه حقوقی زوجه و عدم سقوط حق مطالبه نققه زن مربوط است و از نقطه‌نظر جزایی با لحاظ مدلول ماده (۶۴۲) ق.م.ا. (تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده) مصوب ۲/۳/۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی که به موجب آن حکم به مجازات شوهر به علت امتناع از تأدیه نفقه زن به تمکین زن منوط شده است و با وصف امتناع زوجه از تمکین ولو به اعتذار استفاده از اختیار حاصله از مقررات ماده (۱۰۸۵) ق.م. حکم به مجازات شوهر نخواهد شد و در این صورت حکم شعبه دوم دادگاه عمومی تهران مشعر بر برائت شوهر از اتهام ترک انفاق زن که با این نظر مطابقت دارد با اکثریت قریب به اتفاق آرا صحیح و قانونی تشخیص می‌شود…
ماده ۶۴۲ ق.م.ا- هرکس با داشتن استطاعت مالی نفقه زن خود را در صورت تمکین ندهدیا از تأدیه نفقه سایر اشخاص واجب النفقه امتناع نماید دادگاه او را از سه ماه و یک روز تا پنج ماه حبس محکوم می‌نماید.
برخی از سوالات مطرح شده در خصوص باطل شدن مهریه