مقدمه :
زمانی افراد قصد طرح دعوی و یا شکایت را دارند که حقی از آنان که در قانون برایشان تعیین شده ضایع گردد و یا به عبارت دیگر در زمانی که بین دو شخص اختلافی ایجاد شود و یکی از طرفین خود را محق بداند علیه شخص دیگر برای گرفتن حقوق شکایت کند و یا فردی بر دیگری جرمی را مرتکب شود اشخاص علیه مجرم یا مرتکب قصد شکایت را دارند تا دادگاه بعد از بررسی موضوع و اثبات حقانیت وی مجازات مجرم را تعیین و اجرا نماید . اولین موضوعی که مطرح می شود و افراد باید نسبت به آن آگاه باشند این است که چه نوع دعوایی را باید اقامه کنند ؟ از چه طریقی ؟ و به کدام مرجع قضایی مراجعه کنند ؟ یا چه دادگاهی صلاحیت رسیدگی به موضوع دعوای آنان را دارد ؟
این دسته از سوالات همواره در شروع طرح دعوی مطرح می شود زیرا افراد می داند با مراجعه به مراجع قضایی می توانند به حقوق خود دست می یابند . بر همین اساس قانونگذار در قانون به طور کلی دو نوع روش را برای احقاق حقوق مردم پیش بینی کرده است که عبارتند از روش حقوقی و روش کیفری .
یکی از این طرق روش حل دعوی است طریق حقوقی است که قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه های حقوقی و دعوی حقوقی و طرق حل دعوی را بیان کرده است و روش دیگر در قانون آیین دادرسی کیفری ، طرق کیفری و دعوی کیفری و دادگاه کیفری است که درخصوص موضوعاتی است که جرمی اتفاق افتاده باشد یا عنوان مجرمانه داشته باشد و بر طبق قانون جرم شناخته شده باشد . به همین دلیل در این مقاله به بررسی اینکه دادگاه کیفری چیست به چند گروه تقسیم می شوند و صلاحیت رسیدگی به چه موضوعاتی را دارند می پردازیم .
دادگاه کیفری چیست ؟
در پاسخ به اینکه دادگاه کیفری چیست باید گفت مراجع رسیدگی در جامعه ما به دو دسته مراجع قضایی و مراجع غیرقضایی تقسیم می گردد که مراجع غیرقضایی به دعاوی بین مردم با دولت رسیدگی می کند و خارج از قوه قضاییه تشکیل می شوند و معمولا زیر مجموعه قوه مجریه هستند و همچنین متصدیان این دادگاه معمولا قاضی نیستند ولی مراجع قضایی مراجعی هستند که زیر نظر قوه قضاییه تشکیل می گردند و به دعوی بین مردم رسیدگی می کنند و متصدیان آن قاضی می باشند و قانونگذار مراجع قضایی را به دو دسته مراجع قضایی حقوقی و مراجع قضایی کیفری تقسیم می کنند که که مراجع قضایی کیفری بر طبق ماده ۲۹۴ قانون آیین دادرسی کیفری به چند دسته تقسیم می گردند که عبارتند از : دادگاه کیفری یک ، دادگاه کیفری دو ، دادگاه انقلاب ، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه های نظامی که هریک صلاحیت رسیدگی به برخی پرونده ها را دارند .
اما به طور کلی زمانی مراجع فوق صلاحیت رسیدگی به موضوع را دارند که موضوع دعوی یک موضوع کیفری باشد .
ساختار دادگاه کیفری یک
دادگاه کیفری یک جایگزین دادگاه کیفری استان است . ساختار دادگاه کیفری یک به این ترتیب است که این دادگاه از سه قاضی که یکی از آنها رئیس است و دو نفر دیگر مستشار هستند ، تشکیل شده است . البته دادگاه با حضور دو عضو نیز رسمیت می یابد . در صورتی رئیس در جلسه رسیدگی حضور نداشته باشد ، ریاست دادگاه بر عهده مستشاری است که سابقه قضایی بیشتری دارد . مقر دادگاه کیفری یک در مرکز هر استان است و گاهی در شهرستان ها نیز تشکیل می شود . تشکیل آن در شهرستان ها تحت نظر رئیس قوه قضاییه صورت می گیرد .
صلاحیت دادگاه کیفری یک
صلاحیت دادگاه کیفری یک به صورت محدود در قانون آمده است . در واقع دادگاه کیفری یک تنها در موارد زیر صلاحیت دارد :
الف – جرایم موجب مجازات سلب حیات
ب- جرایم موحب حبس ابد
پ -جرایم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن
ت- جرایم موجب مجازات تعزیری درجه سه و بالاتر
ث- جرایم سیاسی و مطبوعاتی
همانطور که ملاحظه می شود ، جرائمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک قرار دارند ، از حساسیت بالایی برخوردارند . از این رو شیوه صدور رای در آن با احتیاط بیشتری صورت می گیرد .
شیوه رسیدگی در دادگاه کیفری یک
نحوه رای گیری و شیوه رسیدگی در دادگاه کیفری یک به این صورت است که رای اکثریت اعضا ملاک رای است و نظر اقلیت باید در پرونده درج شود . این شیوه رای گیری برای دقت نظر بیشتر و رعایت جنبه احتیاط در آراست .
ساختار دادگاه کیفری دو
ساختار دادگاه کیفری دو به این ترتیب است که این دادگاه با حضور یک رئیس یا دادرس علی البدل که از قضات هستند تشکیل می شوند . البته طبق ماده ۳۰۰ همان قانون ، در تمامی جلسات دادگاه کیفری دو ، دادستان یا معاون او یا یکی از دادیاران به تعیین دادستان می توانند حضور یابند تا از کیفرخواست دفاع کنند . این دادگاه بر خلاف دادگاه کیفری یک که سیستم تعدد قضات بر آن حاکم است تنها یک قاضی دارد . مقر دادگاه کیفری دو در حوزه قضایی هر شهرستان است .
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو
نحوه رسیدگی در دادگاه کیفری دو به این صورت است که بعد از اتمام رسیدگی در دادسرا ، بازپرس در صورت موافقت دادستان با کیفر خواست ، قرار جلب دادرس صادر می کند و با این کار از دادگاه درخواست می کند به پرونده مطروحه رسیدگی و برای جرم رخ داده ، مجازات قانونی صادر کند . البته در صورتی که جرم از جرایمی باشد که مستقیما در دادگاه مطرح می شود ، تاریخ رسیدگی به شاکی و متهم ابلاغ می شود و به پرونده رسیدگی می شود .
” دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد “
صلاحیت دادگاه کیفری دو
طبق ماده ۳۰۱ قانون آیین دادرسی کیفری ، دادگاه کیفری دو صلاحیت رسیدگی به تمام جرائم را دارد مگر آن دسته جرائمی که رسیدگی به آنها در صلاحیت دادگاه دیگری است . برای مثال رسیدگی به جرایم موجب مجازات سلب حیات در صلاحیت دادگاه کیفری یک است ، از این رو دادگاه کیفری دو اجازه رسیدگی به آن را ندارد . در واقع اگر جرائمی که در صلاحیت دادگاه کیفری یک ، دادگاه انقلاب ، دادگاه اطفال و نوجوانان و دادگاه نظامی است را مشخص کنیم ، سایر جرایم در حوزه صلاحیت دادگاه کیفری دو قرار می گیرد .
صلاحیت دادگاه کیفری
برای بررسی اینکه صلاحیت دادگاه کیفری چیست و دادگاه کیفری به چه موضوعی رسیدگی می کند باید گفت منظور از دادگاه مرجع رسیدگی به دعاوی است که افراد در صورت اختلاف به آنجا مراجعه می کنند و منظور از واژه کیفری به دعاوی اشاره دارد که در آن جرمی محقق شده است و مرتکب آن مجازات می گردد و منتهی به اعمال مجازات می شود همانطور مشخص است کیفر به معنای مجازات است .
بنابراین همانطور که از عنوان این دادگاه کیفری بر می آید دادگاهی است که به موضوعات کیفری رسیدگی می کند که در واقع موضوعات کیفری موضوعاتی هستند که در قانون مجازات اسلامی ارتکاب و انجام آن جرم شناخته شده است و برای آن جرم مجازات تعیین شده است . به عبارت دیگر اگر فردی عملی را انجام دهد که در قانون جرم بوده است و برای آن مجازات تعیین شده است در دادگاه های کیفری بررسی می گردد . به عنوان مثال : موضوعاتی مانند : توهین ، سرقت ، ترک نفقه زوجه ، کلاهبرداری ، مزاحمت تلفنی ، ضرب و شتم و تهدید و غیره جرم بوده است و باید در دادگاه کیفری بررسی شود برای شکایت و طرح دعوا در این دادگاه فرد شاکی باید ابتدا در فرمی با عنوان شکواییه شکایت خود را تهیه و تنظیم کند و آن را به دادسرا و یا به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی و یا به نیروی انتظامی حسب مورد ارائه کند تا شروع به رسیدگی آغاز گردد . پس مرجع اولیه به بررسی این گونه دعاوی دادسرا است که در واقع دادسرا با بررسی مقدماتی و تحقیق در خصوص موضوع در صورتی که مجرم بودن متهم و ارتکاب جرم احراز شود پرونده را به یکی از دادگاه های کیفری ارسال می کند که دادگاه کیفری به موضوع پرونده رسیدگی کرده و مجازات مجرم را تعیین و اجرا می کند .
به طور مثال : اگر فردی کیف فردی را بدزد آن فرد باید با تنظیم شکواییه سرقت علیه سارق شکایت کند که در این صورت ابتدا دادسرا در خصوص جرم و سارق بررسی و تحقیق می کند و قرار یا تصمیم مقتضی را اتخاذ می کند و اگر قرار مجرمیت متهم را صادر کند ، پرونده را به یکی از دادگاه های کیفری ارسال می کند که حکم و مجازات را تعیین و اعمال نماید .
پس بنابراین به طور کلی و بر طبق قانون صلاحیت دادگاه های کیفری رسیدگی به موضوعات و دعاوی کیفری است و نحوه رسیدگی در دادگاه های کیفری بر طبق قانون آیین دادرسی کیفری تعیین شده است .
دادگاه حقوقی چیست ؟
برای پاسخ به این سوال که دادگاه حقوقی چیست باید گفت بر اساس قانون دادگاه حقوقی همانطور که از عنوان آن مشخص است به مسائل حقوقی رسیدگی می کند یعنی زمانی که دعوای حقوقی مطرح می شود و افراد برای گرفتن حق خود و جبران خسارات ناشی از تضییع حقوق خود به دادگاه ها مراجعه می کنند نه برای شکایت از جرم و مجازات مجرم دعوی حقوقی است .
دعاوی حقوقی دعاوی هستند که یا به اموال مربوط است و یا به اشخاص و به طور کلی موضوعاتی هستند که در قانون مدنی مطرح شده اند . از جمله : اموال و مالکیت ، قرارداد ها ، امور مربوط به خانواده از قبیل مهریه ، طلاق ، نفقه زن و موضوعات مربوط به ارث و غیره ….
دادگاه های حقوقی نیز مراجعی هستند که به موضوعات حقوقی فوق رسیدگی می کنند و آیین و نحوه رسیدگی به این دعاوی در قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است .
دادگاه های حقوقی همانند دادگاه های کیفری انواع مختلفی دارد . مانند : دادگاه های عمومی ، دادگاه انقلاب ، تجدیدنظر ، دیوان عالی کشور و غیره که صلاحیت هریک در قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است اما به طور کلی همگی آنان به موضوعات حقوقی رسیدگی می کنند .
صلاحیت دادگاه های حقوقی
برای اطلاع صلاحیت دادگاه های حقوقی باید گفت این مراجع یا دادگاه برای حل اختلاف میان افراد است و منظور از واژه حقوقی دعاوی است که به حقوق مردم لطمه وارد شده است و مردم برای احقاق حقوق خود در این دادگاه دعوی مطرح می کنند که با طرح این دعاوی نه مجازاتی برای فردی که حقوق را ضایع می کند وضع شده است و نه اعمال می شود بلکه فقط حق درخواست دهنده به او باز می گردد و طرف دعوی باید خسارت نیز پرداخت نماید .
پس دادگاه حقوقی به موضوعات حقوقی رسیدگی می کند و موضوعات حقوقی موضوعاتی است که در قانون مدنی بیان شده است و آیین رسیدگی به این موضوعات در دادگاه های حقوقی در قانون آیین دادرسی مدنی بیان شده است موضوعات حقوقی عبارتند از : مسائل مربوط به قراردادهای اجاره ، رهن ، بیع یا خرید و فروش و یا عقد وکالت و غیره و همچنین موضوعات مربوط به خانواده از جمله : نفقه ، طلاق ، حضانت و همچنین در خصوص ارث ، مالکیت ، حق اتفاع ، وقف و غیره از جمله موضوعات حقوقی است که فردی که حقی از او در این سری از موضوعات ضایع شده است با تهیه و تنظیم دادخواست و ارائه آن به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی دادخواست خود ثبت می کند و بعد از تعیین وقت رسیدگی در یکی از دادگاه های مذبور حقوقی رسیدگی می گردد .
به طور مثال : اگر مردی که حق حضانت فرزند خود به او داده شده است اجازه ملاقات با فرزند را به مادر ندهد مادر می تواند با تنظیم و نگارش دادخواست حضانت و طرح دعوی حقوقی در یکی از دادگاه های صالح حقوقی برای احقاق حق خود دعوی اقامه نماید و دادگاه با بررسی موضوع و چنانچه حقانیت مادر طفل اثبات شود حق ملاقات را به وی می دهد و تصمیم مقتضی را اتخاذ می کند .
مثال دیگری که در این خصوص می توان از این است که اگر فردی به دیگری وکالت بلاعزل داده باشد و فردی که وکالت به او داده شده است اقداماتی برخلاف مصلحت موکل خود می کند موکل می تواند بر علیه وی در دادگاه حقوقی اقامه دعوی کند چون موضوع از نوع موضوعات حقوقی ریاست دادگاه حقوقی صالح می باشد .
پس بنابراین صلاحیت دادگاه در موضوعات حقوقی است که باید در دادگاه حقوقی مطرح شود و این موضوعات ارتکاب جرم نمی باشد بلکه حقوقی است که فرد طبق قانون دارا می باشد و دیگری از او سلب نموده است .
یپیشنهاد ما این است که با تماس با یکی از شعبه های ما با یک وکیل درجه یک مشورت نموده و کار را به وکیل بسپارید تا خود وکیل با تهیه لایحه کارها را پیگیری نماید