خیار عیب

خیار عیب

منظور از عیب در خیار عیب چه عیبی است؟

عیب عبارت است از وضعیتی در مورد معامله ای که برخلاف وضعیت عادی و در حال سلامت آن می باشد و به موجب ماده ۴۲۶ قانون مدنی تشخیص عیب بر حسب زمان و مکان به وسیله عرف انجام می شود.

در راستای معرفی خیار عیب باید بگوییم که بر اساس ماده ۴۳۷ قانون مدنی از حیث احکام، ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است. یعنی در صورتی که ثمن دارای عیب باشد تمام احکام راجع به خیار عیب برای فروشنده وجود خواهد داشت.

خیار عیب، این اختیار فسخ نوعی دیگر از انواع خیارات است که در معاملات مطرح است و گاهاً جاری می‌گردد.

به طور کلی زمان این خیار قابل اعمال است که در عقود معوض و تملیکی خریدار بعد از معامله متوجه شود که مبیع معیوب است آنگاه می‌تواند معامله را فسخ یا ارش را بپذیرند.

در ادامه این مطلب در مورد خیار عیب بیشتر به توضیح خواهیم پرداخت اما جهت کسب اطلاعات بیشتر درخصوص سایر خیارات قانون مدنی اینجا کلیک کنید.

دفتر وکالت در تهران

چه زمانی می توان از خیار عیب استفاده کرد؟

خیار عیب همچون اکثر خیارها می بایست فوری باشد. براساس ماده ۴۳۵ قانون مدنی خیار عیب بعد از آگاه شدن به آن فوری است. به اعتقاد برخی دیگر درخواست ارش نیز فوری است.

توجه داشته باشید، مسئولیت پرداخت خسارت ناشی از عیب به خیار عیب بستگی ندارد و با کوتاهی خریدار فورا از بین نخواهد رفت.

بیشتر بدانیم :خیار تدلیس

پذیرش خیار عیب چه شرایطی دارد؟

اکنون که با مفهوم خیار عیب آشنا شدیم بهتر است تا اطلاعاتی در زمینه شرایط قانونی تحقق خیار عیب نیز ارائه شود.

به منظور فراهم شدن حق فسخ قرارداد و معامله با استفاده از خیار عیب می بایست دو شرط مهم در کالای مورد معامله وجود داشته باشد. در ادامه به معرفی این دو شرط پرداخته ایم.

نقص و عیب کالا می بایستی پنهان و غیرقابل تشخیص باشد. به این معنا که مشتری یا خریدار در هنگام خرید محصول، درباره وجود عیب کالا آگاهی و علم لازم را دارا نباشد. این مساله ‌می‌‌تواند به دلیل پنهان و مخفی بودن نقص موجود باشد و یا اینکه عیب مشخص باشد، اما خریدار نسبت به عیب موجود آگاهی و شناخت کافی نداشته باشد.

به بیان دیگر خریدار ملتفت مشکل موجود در کالای مورد معامله نشده باشد. در این مواقع خریدار از اختیار به هم زدن قرارداد به استناد خیار عیب برخوردار خواهد شد. بنابراین حق دارد معامله را فسخ و مبلغ پرداختی را باز پس گیرد.

معیوب بودن مبیع در حین معامله، شرط اساسی دیگری در خصوص پذیرش خیار عیب برای خریدار است. به این معنا که عیب مربوطه در هنگام عقد قرارداد در کالای مورد معامله وجود داشته باشد و این مساله، پس از خریدار کالا به وجود نیامده باشد.

بیشتر بدانیم : فسخ معامله با وجود خیار غبن

خیار عیب در عرف به چه معناست؟

بسیاری از افراد گمان می کنند هنگامی که کالایی را خریداری می کنند و پس از آن متوجه عیب و نقصی در آن کالا شوند، دیگر نمی توانند کاری کنند.

اما در چنین مواقعی مطابق با قانون مدنی خیار عیب قابل استفاده است. بر اساس این اختیار خریدار اجازه دارد معامله را به هم بزند و یا مابه التفاوت آن را از فروشنده دریافت کند.

بنابراین زمانی که کالای فروخته شده معیوب باشد، خریدار خیار دارد، یعنی مجاز است، معامله را فسخ یا آن را قبول کند و ارش دریافت کند.

هنگامی که شخصی کالایی را از دیگری خریداری کند و پس از خرید متوجه عیب در مبیع می شود، در این شرایط مجاز است معامله را فسخ کند و کالا را به فروشنده بازگرداند و یا مابه التفاوت مبیع سالم و معیوب را از فروشنده طلب کند.

ارش از نظر فقهی و قانونی

نکته حقوقی دیگری در رابطه با خیار عیب حقی است که برای خریدار در نظر گرفته شده است. این شخص در صورت فراهم بودن شروط خیار عیب، می تواند معامله را قبول کرده و ما به التفاوت کالای معیوب با کالای سالم را از فروشنده درخواست کند.

به این معنا که با این کار خریدار مبلغ پایین‌تری را مطابق با نقص موجود در کالای خریداری شده پرداخت می کند؛ بنابراین به اختلاف قیمت جنس معیوب و سالم که خریدار درخواست می کند، ارش عیب می گویند.

ارش در معنای حقوقی مقدار مالی است که برای پرداخت خسارت مالی یا جسمی ‌که در دین برای آن مقداری مشخص نشده، به خسارت دیده پرداخت ‌می شود. این مفهوم در موارد مربوط به تجارت و دیه گرفتن نیز کاربرد دارد.

بیشتر بدانیم : اسقاط کافه خیارات

مواد قانونی برای نحوه تعیین ارش

مطابق با ماده ۴۲۲ قانون مدنی: چنانچه پس از معامله مشخص شود که مبیع‌، معیوب است، خریدار ‌مختار است در قبول مبیع معیوب با دریافت ارش و یا فسخ معامله‌.

اختیار خریدار تنها در صورتی است که مبیع موجود و سالم و تحت مالکیت خریدار باشد. در غیر این صورت حق فسخ از بین ‌می‌رود و خریدار فقط می تواند ارش بگیرد.
چنانچه خیار عیب از بین برود، حق دریافت ارش نیز از بین ‌می‌رود. به دلیل اینکه خیار عیب شامل هر دو اختیار ‌می‌شود.
دریافت ارش از قواعد عمو‌می به حساب می آید. بنابراین نباید آن را مخصوص بیع در نظر گرفت. اگرچه به طور معمول در بیع کاربرد ‌دارد.

براساس نص صریح ماده ۴۲۷ قانون مدنی در روش تعیین ارش: ارزش واقعی مبیع در زمان بی عیبی و قیمت واقعی آن در زمان معیوبی، بوسیله تعیین می شود.

در صورتی که ارزش کالا هنگامی که سالم است با مبلغی که در زمان بیع بین طرفین قرارداد تعیین شده است برابر باشد، تفاوت بین این دو مبلغ ‌مقدار ارش خواهد بود.

چنانچه قیمت مبیع در زمان بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد، نسبت بین قیمت مبیع در زمان معیوبی و قیمت آن در زمان بی عیبی مشخص شده و‌ بایع می بایست از ثمن مشخص شده به همان نسبت نگه داشته و مابقی را به عنوان ارش به مشتری پرداخت کند.

در چه مواردی خیار عیب کاربردی ندارد؟

مطابق با ماده ۴۲۹ قانون مدنی در موارد زیر خریدار نمی تواند با استفاده از خیار عیب معامله را فسخ کند و تنها می تواند ارش بگیرد.

اگر مبیع نزد مشتری یا در انتقال آن به غیر، از بین برود.
اگر تغییری در مبیع به وجود آید. اعم از اینکه تغییر به فعل خریدار باشد یا خیر.

چنانچه پس از قبض کالا عیب دیگری در آن ایجاد شود. مگر اینکه در هنگام خیار مختص خریدار به وجود آمده باشد. که در این صورت مانع از فسخ و رد نمی باشد.

صلاحیت محاکم در خیار عیب

با استناد به ماده ۲۳ قانون آئین دادرسی مدنی، دادگاه صالح به منظور طرح دعوی فسخ برای خیار عیب ۱- محل اقامت خوانده ۲- محل انعقاد قرارداد یا عقد ۳- محل انجام قرارداد را در نظر گرفته است.

به دلیل پیچیدگی های موجود در خیارات به ویژه خیار عیب حتما با یک وکیل قرارداد مشورت نمایید.
مدارک مورد نیاز برای خیار عیب

• قرارداد خرید یا فروش
• گزارش تأمین دلیل کارشناس رسمی دادگستری یا درخواست جلب نظر کارشناسی
• اظهارنامه اعلام فسخ (در صورت عدم تمایل به دریافت ارش)
• مدارک و رسید قبوض تحویل کالا

منظور از عیب در خیار عیب چیست؟

سوالی که ممکن است در اینجا مطرح شود، این است که منظور از عیب و نقص چیست؟ در واقع به چه مشکلی عیب گفته می‌شود؟

در پاسخ به این سوال می توان گفت، عیب عبارت است از حالتی که در مورد معامله ای برخلاف وضعیت معمول و در حالت سلامت آن است. بر اساس ماده ۴۲۶ قانون مدنی، آگاهی از این نقص مطابق با زمان و مکان و توسط عرف انجام می گیرد.

در جهت معرفی خیار عیب، ذکر این نکته ضروری است که مطابق با ماده ۴۳۷ قانون مدنی از جهت احکام، ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است. به این معنا که اگر ثمن دارای عیب و نقص باشد، کلیه احکام مربوط به خیار عیب برای فروشنده وجود دارد.

بیشتر بدانیم : شرایط ابطال قرارداد معاوضه

خیار عیب چیست؟

فرض بفرمایید ماشینی فروخته شده است اما بعد از عقد خریدار متوجه می‌شود که گلگیر آن تعویض شده است در این‌جا خریدار می تواند برحسب قانون مدنی طبق ماده ۴۲۲ معامله را برهم بزند و فسخ نماید و این‌که ماشین را با عیب موجود بپذیرد و ارش و خسارت را دریافت کند.

ماده ۴۲۲ قانون مدنی؛اگر بعد از معامله ظاهر شود که مبیع معیوب بوده مشتری مختار است در قبول مبیع معیوب یا اخذ ارش یا فسخ معامله.

ذکر چند نکته در مورد خیار عیب

اولا خیار عیب فوری است یعنی خریدار بلافاصله بعد از این که متوجه عیب کالا شد باید فورا در جهت فسخ معامله اقدام کند.

دوماً نا گفته نماند که خیار عیب زمانی به وجود می‌آید که عیب پنهان باشد یعنی مشتری یا همان خریدار در زمان عقد علم به این موضوع نداشته باشد و به طور کلی علم و جهل خریدار در این خصوص ملاک است و داوری عرف مد نظر قرار نخواهد گرفت.(ماده ۴۲۳ و ۴۲۴ قانون مدنی)

نکته سوم این است که اگر عیب بعد از عقد ناشی از سبب پیش از آن باشد باید عیب را به سابق برشمرد.

ماده ۴۲۵ قانون مدنی؛عیبی که بعد از بیع و قبل از قبض در مبیع حادث شود در حکم عیب سابق است.

در مورد خیار عیب باید توجه داشت که علاوه بر معوض و تملیکی بودن عقد، موضوع عقد نیز باید عین یا نفع معین باشد به‌علاوه عقد نباید به مبنای تسامح باشد.

آیا می توان اسقاط خیار عیب را شرط نمود؟

در این خصوص باید این‌گونه پاسخ داد که چون احکام خیار و از قواعد مربوط به نظم عمومی نیست بنابراین دو طرف می‌توانند ضمن عقد یا پس از آن سقوط خیار عیب را شرط نمایند.

مواد قانونی مرتبط با خیار عیب

در قانون مدنی در مورد خیار عیب، قوانینی وضع شده است که در زیر این قوانین را برایتان توضیح میدهیم.
ماده ۳۸۸ قانون مدنی

اگر قبل از تسلیم در مبیع نقصی حاصل شود مشتری حق خواهد داشت که معامله را فسخ نماید.
ماده ۴۰۶ قانون مدنی

خیار تاخیر مخصوص بایع است و برای مشتری از جهت تاخیر در تسلیم مبیع این اختیار نمیباشد.
ماده ۴۲۷ قانون مدنی

اگر در مورد ظهور عیب مشتری اختیار ارش کند تفاوتی که باید به او داده شود به طریق ذیل معین میگردد:

‌قیمت حقیقی مبیع در حال بی عیبی و قیمت حقیقی آن در حال معیوبی به توسط اهل خبره معین شود.

‌اگر قیمت آن در حال بی عیبی مساوی با قیمتی باشد که در زمان بیع بین طرفین مقرر شده است تفاوت بین این قیمت و قیمت مبیع در حال معیوبی ‌مقدار ارش خواهد بود.

‌و اگر قیمت مبیع در حال بی عیبی کمتر یا زیادتر از ثمن معامله باشد نسبت بین قیمت مبیع در حال معیوبی و قیمت آن در حال بی عیبی معین شده و‌بایع باید از ثمن مقرر به همان نسبت نگاه داشته و بقیه را به عنوان ارش به مشتری رد کند.
ماده ۴۲۸ قانون مدنی

در صورت اختلاف بین اهل خبره حد وسط قیمتها معتبر است.
ماده ۴۲۹ قانون مدنی

در موارد ذیل مشتری نمیتواند بیع را فسخ کند و فقط میتواند ارش بگیرد:

۱- در صورت تلف شدن مبیع نزد مشتری یا منتقل کردن آن به غیر.

۲- در صورتی که تغییری در مبیع پیدا شود اعم از اینکه تغییر به فعل مشتری باشد یا نه.

۳ -در صورتیکه بعد از قبض مبیع عیب دیگری در آن حادث شود مگر اینکه در زمان خیار مختص به مشتری حادث شده باشد که در اینصورت ‌مانع از فسخ و رد نیست.
ماده ۴۳۱ قانون مدنی

در صورتی که دریک عقد چند چیز فروخته شود بدون اینکه قیمت هر یک علیحده معین شده باشد و بعضی از آنها معیوب درآید‌ مشتری باید تمام آن را رد کند و ثمن را مسترد دارد یا تمام را نگه دارد و ارش بگیرد و تبعیض نمیتواند بکند مگر به رضای بایع.
ماده ۴۳۲ قانون مدنی

در صورتیکه در یک عقد بایع یک نفر و مشتری متعدد باشد و در مبیع عیبی ظاهر شود یکی از مشتریها نمیتواند سهم خود را به تنهایی رد کند و دیگری سهم خود را نگاه دارد مگر با رضای بایع و بنا بر این اگر در رد مبیع اتفاق نکردند فقط هر یک از آنها حق ارش خواهد داشت.
ماده ۴۳۴ قانون مدنی

اگر ظاهر شود که مبیع معیوب اصلاً مالیت و قیمت نداشته بیع باطل است و اگر بعض مبیع قیمت نداشته باشد بیع نسبت به آن بعض ‌باطل است و مشتری نسبت به باقی از جهت تبعض صفقه اختیار فسخ دارد.
ماده ۴۳۵ قانون مدنی

خیار عیب بعد از علم به آن فوری است.
ماده ۴۳۶ قانون مدنی

اگر بایع از عیوب مبیع تبری کرده باشد به اینکه عهده عیوب را از خود سلب کرده یا با تمام عیوب بفروشد مشتری در صورت ظهور‌عیب حق رجوع به بایع نخواهد داشت و اگر بایع از عیب خاصی تبری کرده باشد فقط نسبت به همان عیب حق مراجعه ندارد.
ماده ۴۳۷ قانون مدنی

از حیث احکام عیب ثمن شخصی مثل مبیع شخصی است.

کلام پایانی

در این مطلب یافتیم که خیار عیب چیست و چگونه در معاملات ظاهر و جاری می‌گردد همچنین به مواد و نکاتی این نوع خیار مشرف گشتیم.

همانطور که در این مقاله اشاره شد، خیار یک حق مالی است و به معنای اختیار و حق فسخ عقود لازم از طرف شخص صاحب خیار است. به این شخص در اصطلاح حقوقی ذوالخیار می گویند.

خیار نیز مانند هر حق دیگری قابلیت اسقاط و انتقال و صلح دارد و اساسی ترین و مهم‌ترین کاربرد آنها، انحلال عقد می باشد.

خیار عیب نیز پس از عقد قرارداد، این امکان را برای خریدار فراهم کرده است که در صورت وجود نقص در کالا حق باز پس دادن آن یا دریافت ارش را داشته باشد.