امور مالی غایب مفقود الاثر
امور مالی غایب مفقود الاثر
زمانی که شخص غایب می گردد می‌توان عنوان غایب مفقودالاثر را بر وی نهاد. باید توسط اشخاص و راههایی که قانونگذار تعیین نموده است تکلیف امور مالی شخصی غایب انجام گیرد تا به واسطه عدم اقدام در این خصوص، اموال شخص غایب نابود گردد و خسارتی به وی وارد نشود، به این منظور در قانون چهار مرحله پیش‌بینی شده است که در این قسمت به بیان هر یک از این مراحل به صورت جداگانه می پردازیم.
در صورتی که غایب مفقودالاثر قبل از غیبت خود برای اداره اموال خود تعیین تکلیف کرده باشد یا اینکه کسی باشد که قانون یا بر حسب قرارداد بتواند اموال او را اداره کند مانند ولی و وکیل، در این صورت تا زمان صدور حکم موت فرضی او به همان ترتیب مقرر عمل خواهد شد و در غیر این صورت باید برای اداره اموال غایب مراحل زیر طی گردد.
مرحله اول: اداره اموال غایب مفقود الاثر تا تعیین امین
در صورتی که هیچ کس برای اداره اموال غایب نباشد، یعنی نه شخص غایب برای اموال خود تعیین تکلیف کرده باشد و نه اینکه شخصی باشد که بر اساس قانون و قرارداد وظیفه اداره اموال او را داشته باشد مانند ولی یا وکیل، در این صورت به موجب ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی باید برای اداره اموال شخص غایب، امینی تعیین گردد. در این قسمت باید توجه نمایید که اموال شخص غایب از زمان غیبت تا زمان تعیین امین نیز نیازمند اداره می باشد در این فاصله به موجب قانون امور حسبی حفظ و نظارت اموال بر عهده دادستان می باشد که امروزه رئیس دادگستری شهرستان جایگزین او گردیده است. بنابراین از زمان غیبت تا زمانی که برای اداره اموال غایب تعیین امین شود رئیس دادگستری شهرستان یا نماینده او اقدامات لازم را برای حفظ و اداره اموال غایب به عمل می آورند مثلا اینکه اموال او را مهر و موم می کنند یا اینکه اموال ضایع شدن ای را به فروش می رساند و طلب غایب را وصول می‌کنند و غیر اینها. همچنین ممکن است شخص غائب اعمالی را در خارج از ایران داشته باشد که در این صورت وظیفه نگهداری و حفاظت از آن تا تعیین امین بر عهده ماموران کنسولی می باشد که وظایف و اختیارات آنان مشابه موارد مقرر شده برای دادستان است. بنابراین در صورتی که شخص برای اداره اموال خود دارای وکیل باشد دیگر برای اداره اموال او پس از غیبت نیازمند تعیین امین نیستیم.
مرحله دوم: تعیین و نصب امین برای اداره اموال غایب مفقود الاثر
مرحله دوم از مراحل اداره اموال شخص غایب مفقودالاثر منصوب کردن شخص امین توسط دادگاه است بر اساس ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی: “اگر غایب مفقودالاثر برای اداره اموال خود تکلیفی معین نکرده باشد و کسی هم نباشد که قانوناً حق تصدی امور را داشته باشد محکمه برای اداره اموال او یک نفر امین معین می‌کند. تقاضای تعیین امین فقط از طرف مدعی العموم و اشخاص ذینفع در این امر قبول میشود”. بنابراین ماده شخصی که برای اداره اموال خود قانون و یا به موجب قرارداد شخصی وجود ندارد باید توسط دادگاه شخص امینی تعیین گردد برای تعیین امین باید تقاضای آن به دادگاه تقدیم شود که این تقاضا صرفاً از دادستان که رئیس دادگستری شهرستان جایگزین او می باشد و یا اشخاص ذینفع مثل وراث و بستانکاران، افراد واجب النفقه، موصی له و … پذیرفته میشود. همانطور که مشاهده می شود در متن ماده تمامی افرادی را که به نحوی دارای نفعی می باشند می توانند تقاضای تامین امین را به دادگاه تقدیم نمایند بنابراین در این مورد حصری وجود ندارد و تقاضای تامین امین از همه آنها پذیرفته می شود.
بر اساس مواد ۱۲۶ و ۱۲۷ تقاضای نصب امین با دادگاهی است که محل آخرین اقامتگاه غایب باشد در صورتی که اقامتگاه غایب در خارج از ایران باشد دادگاه صالح آخرین محل سکونت غایب در آن حوزه می‌باشد.
در صورت مجهول بودن محل سکنای غایب، دادگاه صالح محل اقامت یا سکونت ورثه است و اگر اقامتگاه هرکدام از آنها در یک شهر باشد و با تعدد درخواست برای نصب امین مواجه باشیم دادگاهی صالح است که به لحاظ زمانی پیش از محاکم دیگر دادخواست را ثبت کرده است( ماده۶ قانون امور حسبی) در صورت معلوم نبودن ورثه غایب در ایران نیز دادگاه صالح محل وقوع مال غایب است( ماده ۱۲۹ قانون امور حسبی).
میزان سهم الارث غایب مفقود الاثر
در صورتی که در میان ورثه شخص متوفی، یک نفر غایب مفقود الاثر باشد در این صورت غیبت او نه باعث محروم شدن از ارث می شود و نه مانع از تقسیم ارث می شود. زیرا عدم تقسیم ارث میان سایر وراث به زیان سایر وراث می باشد.
حسب ماده ۸۷۹ قانون مدنی اگر غایب مفقود الاثری در بین ورثه وجود داشته باشد به سهم آن هیچ تعدی نشده و سهم ارث غایب مفقود الاثر کنار گذاشته می شود تا زمانی که شرایط و وضع حال آن معلوم گردد. اگر معلوم شود که غایب مفقود الاثر قبل از مورث مرده است، سهم او به سایر وراث می رسد، زیرا یکی از شرایط ارث بردن این است که وراث در زمان فوت مورثشان زنده باشند.
باید به این نکته توجه کرد که تا وقتی که حکم موت فرضی برای فردی صادر نشده باشد در قانون اصل بر حیات او استصحاب می شود یعنی اینکه فرض بر زنده بودن فرد گذاشته می شود و ارث شامل حالش می شود.
مطابق ماده ۱۰۱۲ قانون مدنی زمانی شرایطی پیش می آید که غایب مفقود الاثر هیچ شخصی را برای متصدی و اداره اموال و کارهای خود تعیین نکرده باشد باشد در این شرایط دادگاه برای جلوگیری از حیف و میل اموال غایب برای او امین تعیین می کند و سهم او را همانند بقیه اموال به امین آن شخص می سپارد.
تقاضای تعیین امین هم با درخواست ذی نفع مانند وراث یا بستنکاران و مدعی العموم یا دادستان امکانپذیر است.
حسب ماده ۱۰۲۵ قانون مدنی قبل از صدور حکم موت فرضی، وراث غایب مفقود الاثر می توانند از دادگاه تقاضای تصرف در دارایی او را بکنند. منتها این تقاضا مشروط بر این است که شخص غایب هیچ کسی را برای اداره اموالش تعیین نکرده و اینکه دو سال کامل از آخرین وضعیت و غیبت او گذشته باشد بدون آنکه زنده بودن و یا مرده بودن وی به اثبات رسیده باشد.
بیشتر بدانیم : ازدواج با زنی که شوهرش مفقود شده است
حقوق و اختیارات ورثه پس از صدور حکم موت فرضی
بعد از صدور حکم موت فرضی غایب مفقودالاثر، اموال غایب به تصرف قطعی ورثه داده خواهد شد و از این پس ورثه مالک اموال مزبور شناخته خواهند شد و می‌توانند هر نوع تصرفی در آن داشته باشند. پس از قطعیت حکم موت فرضی، تضمیناتی که از امین یا ورثه گرفته شده است، مرتفع خواهد شد. (ماده ۱۶۰ قانون امور حسبی)
بازگشت غایب
چنانچه پس از صدور حکم موت فرضی و دادن اموال غایب به تصرف قطعی ورثه، غایب پیدا شود، مطابق ماده ۱۰۲۷ قانون مدنی، ورثه باید آنچه از اعیان یا منافع یا عوض اموال غایب در هنگام پیدا شدن او باقی است، مسترد دارند اما مسئول اموالی که از بین رفته و عوض آنها نیز موجود نبوده، نیستند.
البته منظور از عوض، اعم از عوض مستقیم و غیر مستقیم است. بنابراین اگر اموال غایب را فروخته و با پول آن مال دیگری خریده باشند، آن مال عوض به حساب می‌آید و قابل استرداد خواهد بود اما اگر اموالی را فروخته و پول آن را خرج کرده‌اند، در قبال مالک مسئول نیستند؛ زیرا به موجب قانون و با صدور حکم موت فرضی مالک آن مال شده بودند.
لغو حکم موت فرضی
با بازگشت غایب دیگر علتی برای بقای حکم موت فرضی وجود ندارد و هر ذینفع و از جمله خود شخص که دیگر غایب نیست، حق درخواست الغای حکم موت فرضی را از دادگاهی که حکم مزبور را صادر کرده است، دارد.
وکیل غایب مفقودالاثر
به طور کلی تا وقتی که تکلیف زنده یا مرده بودن غایب مشخص نشده،وارثان حق ندارند در اموالش تصرفی کنند.حال این مردن ممکن است به طور واقعی باشد و یا این که دادگاه برای شخص غایب، حکم مرگش را به طور فرضی صادر کند.
به گفته وکیل غایب مفقودالاثر استثنائاً بر اساس قانون در شرایطی وراث می توانند اموال غایب مفقود الاثر را تصرف کنند.البته با توجه به این که در چنین شرایطی هنوز وضعیت مرگ یا زندگی غایب مشخص نشده پس تصرف ورثه از نوع موقت است.
شرایط تصرف موقت ورثه در اموال غایب مفقود الاثر
بنابر آنچه وکیل غایب مفقودالاثر بیان داشت : اگر اولاً از آخرین باری که خبری از غایب رسیده،۲ سال بگذرد و هیچ خبری از زنده یا مرده بودنش نباشد، با توجه به این که در چنین شرایطی احتمال کمی وجود دارد که غایب اصلاً زنده باشد پس برای حفظ منفعت وراث،آنها حق دارند که از دادگاه بخواهند تا به طور موقت اموال غایب را در اختیارشان بگذارد.
و شرط دیگر این است که شخص غایب،اموالش رابی سر و صاحب رها کرده و نگهداری از آنها را به کسی نسپرده باشد.
با جمع این دو شرط ورثه می توانند با مراجعه به دادگاه تقاضای تصرف اموال غایب را کنند.دادگاه نیز یک آگهی منتشر می کند:آی کسانی که از فلان شخص غایب اطلاعی دارید بیاید و دادگاه را در جریان بگذارید چرا که وارثانش خواستار تصرف موقت در اموالش شده اند. و البته تقاضای ورثه در متن آگهی منتشر می شود.
با توجه به اهمیت موضوع،آگهی مذکور در سه نوبت که بین هرکدام یک ماه فاصله باشد در یکی از روزنامه های محلی و همین طور روزنامه ای کثیرالانتشار از تهران،چاپ می شود. و با گذشت یک سال از تاریخ چاپ آخرین آگهی، اموال غایب در اختیار وارثانش گذاشته می شود.
البته این طور نیست که دادگاه به صرف درخواست بیاید اموال بی زبان غایب را مفت و مسلم به ورثه اش بدهد بلکه تضمیناتی میگیرد تا اگر روزی غایب برگردد و یا حتی شخص دیگری جز وراث پیدا شد که حقی در این اموال داشته باشد،حقش ضایع نشود.توجه داشته باشید این تضمینات تا وقتی که حکم موت فرضی صادر شود باقی می ماند.