از بین بردن سوء پیشینه کیفری

سوء پیشنیه کیفری چگونه پاک می‌شود؟

سوء پیشینه کیفری همانطور که گفته شد پس از اتمام زمان مشخص شده با توجه به نوع جرم که در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی به صراحت آمده است خود به خود پاک می‌شود و فرد متهم برای پاک شدن سوء پیشینه کیفری لازم نیست کار خاصی انجام دهد.

به بیان دیگر بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی و سه بندی که در آن وجود دارد، برای فرد مجرم پس از محکومیت و اجرای حکم با توجه به نوع جرم کیفری انجام شده بین ۲ تا ۷ محرومیت از حقوق و امتیازات اجتماعی در نظر گرفته می‌شود که پس از پایان یافتن محرومیت مشخص شده فرد به شرایط عادی باز می‌گردد و سوء پیشینه آن خود به خود پاک می‌شود.

منتهی شرط مهم برای پاک شدن سوء پیشینه فرد آن است که پس از پایان دوره محکومیت و تا پایان زمان مشخص شده برای محرومیت از امتیازات اجتماعی مرتکب جرایم مختلف کیفری نشود چون هرگونه خطا و ارتکاب جرم باعث خط شه دار شدن اعتبار اجتماعی فرد مجرم و طولانی شدن محرومیت‌های اجتماعی او می‌شود.

بیشتر بدانیم :   پاک کردن سوء پیشینه

دفتر وکالت در تهران

تفاوت سوء پیشنیه کیفری با سوابق کیفری

سوء پیشینه کیفری با سوابق کیفری از نظر مفهوم و معنا یکسان هستند اما سوء پیشینه کیفری به محرومیت هایی اجتماعی گفته می‌شود که با توجه به نوع جرم و مجازاتی که برای آن تعیین شده است برای فرد مجرم در نظر گرفته می‌شود.

دوره محرومیت‌های اجتماعی برای فرد مجرم که به عنوان سوء پیشینه کیفری شناخته می‌شود یک دوره زمانی مشخص ۲ تا ۷ ساله است و اگر فرد مجرم در دوره مشخص شده مرتکب جرایم مختلف کیفری دیگر نشود محرومیت‌های کیفری در نظر گرفته شده برای او به صورت خودکار پایان می یابد.

اما سوابق کیفری فرد در پرونده قضایی او ثبت می‌شود هرچند پس از پایان یافتن زمان مشخص شده برای محرومیت های اجتماعی در زندگی اجتماعی فرد تاثیری ندارد اما در پرونده و سابقه فرد باقی می ماند و در شرایط مختلف قابل بازبینی و بررسی است.

به عبارت دیگر سوء پیشینه کیفری فرد مجرم با پایان یافتن دوره محرومیت اجتماعی او خود به خود از بین می‌رود اما سوابق کیفری در پرونده قضایی فرد مجرم ثبت و بایگانی می شود و به طور کامل از پرونده قضایی فرد پاک نمی‌شود.

کدام جرایم سوء پیشینه کیفری ندارند

طبق قانون جاری جرائمی سوء پیشینه کیفری دارند که فرد مرتکب یکی از محکومیت های مندرج در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی شود و به عنوان مجازات تبعی با توجه به نوع جرم، مدت زمان مشخصی محرومیت از امتیازات اجتماعی برای او در نظر گرفته می‌شود.

به طور کلی جرائمی که سوء پیشینه برای آنها در نظر گرفته می‌شود زیر مجموعه جرائم عمدی هستند که مجازات های نظیر مجازات سالب حیات،نفی بلد، قطع یا قصاص عضو یا حبس ابد در پی دارند.

طبق قوانین جاری برای جرائمی مثل جرائم تعزیری درجه ۷ یا ۸ سوء پیشینه کیفری لحاظ نشده است و حتی حبس و زندان زمانی باعث ایجاد سوء پیشینه می‌شود که فرد‌ پس ارتکاب یک جرم عمدی به حبس تعزیری درجه ۴ یا ۵ به صورت قطعی محکوم شده باشد وگرنه هر نوع محکومیت و حبسی برای فرد مجرم سوء پیشینه ایجاد نمی‌کند. به طور کلی محکومیت ها نظیر سوء پیشینه به دو بخش محکومیت های موثر و غیر موثر تقسیم می‌شوند.

سوء پیشینه محکومیت موثر به محکومیت هایی گفته می‌شود که در چارچوب ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی قرار می‌گیرد و محکومیت‌های غیر موثر به محکومیت های غیر عمدی مانند تصادف، تخلفات رانندگی، ضرب و جرح غیر عمدی، جرایمی که فرد را در معرض اتهام قرار می‌دهد اما فرد تبرئه می‌شود، جرائم دارای حبس تعزیری درجه ۶، ۷ و ۸ که بترتیب حبس ۲ تا ۶ سال، ۹۱روز تا۶ ماه وحبس تا ۳ را برای فرد مجرم به دنبال دارد و جرائم تعزیری ۱ تا ۸ که مجازات‌های غیر از حبس برای فرد مجرم به دنبال دارد به غیر از جرائمی که دارای مجازات سالب حیات هستند.

شرایط پاک کردن سوء پیشینه

شرایط پاک کردن سوء پیشینه را نوع جرم و دوره مشخصی از محرومیت های حقوقی که به عنوان مجازات تبعی قانونگذار برای آن در نظر گرفته است مشخص می‌کند.

به عبارت دیگر مهمترین شرط از شرایط پاک کردن سوء پیشینه آن است که باید حتی المقدور زمان مشخص شده قانونی برای محرومیت از حقوق و امتیازات اجتماعی به عنوان مجازات های تبعی سپری شده باشد.

یعنی با توجه به نوع جرم که در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی آمده است باید دوره ۲ ساله، ۳ ساله و ۷ ساله سوء سابقه کیفری سپری شود تا سوء سابقه ایجاد شده از بین برود و فرد مجرم بتواند از حقوق اجتماعی مقرر در قانون مثل استخدام در دوایر دولتی یا عضویت در شورای حل اختلاف برخوردار شود.

اما باید توجه داشت که محرومیت‌های تبعی درج شده در بند های الف، ب و پ ماده ۲۶ قانون مجازات اسلامی مثل داوطلب شدن برای شغل های مهم کشوری و لشکری از بین نمی رود و برای فرد مجرم به صورت مادام العمر باقی می‌ماند.

روش های استعلام پاک شدن سوء پیشینه

استعلام پاک شدن سوء پیشینه به دو روش حضوری و غیر حضوری انجام می‌شود، در روش حضوری فرد با در دست داشتن مدارک هویتی مثل شناسنامه و کارت ملی به مراکز پلیس + ۱۰ مراجعه کرده و پس از ثبت درخواست استعلام پاک شدن سوء پیشینه، گواهی تایید شده آن را دریافت می‌کند.

اما در روش غیر حضوری شهروندان می‌توانند با در دست داشتن کد ثنا در سامانه خدمات الکترونیک قضایی به نشانی https://adliran.ir مراجعه کرده و پس از درج اطلاعات درخواست شده نسبت به دریافت گواهی عدم سوء پیشینه الکترونیک خود به صورت غیرحضوری اقدام کنند.

مدت زمان استعلام پاک شدن سوء پیشینه از پنجره واحد خدمات الکترونیک قوه قضاییه کاهش یافته است به شکلی که در سال گذشته این مدت ۴۸ ساعت یا دو روز کاری انجام می‌شده اما با تلاش های انجام شده این مدت به ۳۶ ساعت کاهش پیدا کرده است و حتی امکان صدور آن در کمتر از یک روز هم وجود دارد.

همچنین در پنجره خدمات الکترونیک قوه قضاییه شرایطی فراهم شده است که افراد و سازمانهای مختلف می‌توانند با مراجعه به سامانه قوه قضایی بتوانند اصالت گواهی صادر شده را بررسی نمایند.

مدت زمان پاک شدن سابقه کیفری

مدت زمان پاک شدن سابقه کیفری فرد با توجه به نوع جرم می‌تواند متفاوت باشد. سوء پیشینه کیفری تحت عنوان مجازات های تبعی در ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی به روشنی شرایط و دوره زمانی سئوء پیشینه کیفری و محرومیت‌های اجتماعی آن را مشخص کرده است.

بر اساس این ماده قانونی افرادی که محکوم به مجازات های سالب حیات و حبس ابد شده‌اند پس از متوقف شدن مجازات به دلایل مختلف، مدت ۷ سال از تاریخ توقف اجرای حکم برای آنها سوء سابقه کیفری در نظر گرفته می‌شود و پس از اتمام دوره مشخص شده سوء سابقه کیفری در گواهی استعلام سوء سابقه آن ها درج نمی‌شود.

همچنین بر اساس این ماده قانونی هر نوع محکومیت به قطع عضو یا قصاص عضو در صورت که دیه جنایت وارد شده بیش از نیمی از دیه مجری و علیه باشد پس از اجرای حکم و پایان یافتن مجازات کیفری به مدت سه سال پس از اجرای حکم از امتیازات و حقوق اجتماعی محروم می‌شود.

بر اساس ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی محکومیت به نفی بلد یا حبس درجه چهار، پس از پایان یافتن مجازات برای فرد مجرم به مدت سه سال سوء سابقه و محرومیت از حقوق اجتماعی برای او در نظر گرفته می‌شود. لازم به ذکراست محکومیت به شلاق حدی و نه تعزیری دوسال سوء پیشینه کیفری برای فرد مجرم به دنبال دارد.

به طور کلی مدت زمان پاک شدن سابقه کیفری با توجه به نوع جرم و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته می‌شود بین ۲ تا ۷ سال است که پس از پایان یافتن یا توقف دوره مجازات در نظر گرفته شده آغاز می‌شود و پس از سپری شدن زمان در نظر گرفته شده به پایان می‌رسد.

آیا زندان رفتن سابقه کیفری میشود؟

قانونگذار برای برخی جرایم عمدی نظیر کلاهبرداری، سرقت، آدم ربایی، قتل غیر عمد یاقاچاق و حمل مواد مخدر مجازات حبس و زندان در نظر گرفته است.

اما در پاسخ به این سوال که آیا زندان رفتن سابقه کیفری میشود؟ یا خیر باید گفت اگر مقصود از سابقه کیفری درج محکومیت به زندان در گواهی های عدم سوء پیشینه صادره از مراجع صلاح باشد‌ تنها زمانی محکومیت به زندان یا زندان رفتن جزء سوء سابقه محسوب می‌شود که فرد پس از ارتکاب جرم به حبس تعزیری درجه ۴ یا ۵ محکوم‌ شود که میزان حبس آن ها به ترتیب بیش از ۵ تا ۱۰ سال و ۲ تا ۵ سال می‌باشد.

در غیر این صورت هرچند سابقه حبس و زندان فرد مجرم در پرونده قضایی یا سجل کیفری فرد درج می‌شود اما در گواهی عدم سوء پیشینه فرد مجرم منعکس نمی‌گردد.
آیا سابقه زندان پاک میشود؟ سابقه زندان تا چند سال پاک میشود؟

سابقه زندان با توجه به نوع جرم و مجازات تبعی که برای محرومیت از حقوق و امتیازات اجتماعی برای آن در نظر گرفته می‌شود پاک می‌شود. اما باید توجه داشت که هرچند سابقه زندان بعد از اتمام مدت قانونی مشخص شده از سوء پیشینه فرد مجرم پاک می شود اما در پرونده قضایی با سجل قضایی فرد برای همیشه باقی مانده و حذف نمی‌شود.

سابقه زندان با توجه به نوع جرم و محرومیت اجتماعی یا سوء پیشینه ای که برای فرد مجرم در نظر گرفته می‌شود متفاوت است و بین ۲ تا ۷ سال در نوسان است مثلا در مجازات های سالب حیات یا حبس ابد هرگاه مجازات فرد مجرم به هر دلیل متوقف شود از تاریخ متوقف شدن اجرای حکم به مدت ۷ سال برای فرد مجرم سوء سابقه و محرومیت از حقوق اجتماعی در نظر گرفته می‌شود.

همانطور که گفته شده سابقه زندان فرد هرچند سال که باشد به طور کامل از پرونده قضایی فرد پاک نمی‌شود اما بالاترین میزان آن که ۷ سال است پس از گذشت ۷ سال از توقف مجازات، اگر فرد مجرم رفتار مجرمانه نداشته باشد از گواهی سوء سابقه او حذف می‌شود.

سوء پیشینه سرقت بعد از چند سال پاک میشود؟

سوء پیشینه سرقت با توجه به نوع جرم و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته شده است ممکن است شرایط متفاوتی داشته باشد. یعنی اگر مجازات سرقت انجام شده اعدام باشد یا به سرقت مسلحانه ای عنوان محاربه داده شده باشد مدت زمان پاک شدن سابقه کیفری از تاریخ توقف اجرای حکم ۷ سال می‌باشد.

اما اگر برای ارتکاب جرم سرقت، مجازات قطع عضو تعیین شده باشد، سرقت حدی یا حبس تا درجه۴ در نظر گرفته می‌شود که معمولاً سوء پیشینه آن پس از گذشت سه سال پاک می‌شود. اما اگر مجازات سرقت حبس درجه ۵ باشد مدت زمان پاک شدن سابقه کیفری یا سوء پیشینه آن ۲ سال از تاریخ توقف یا پایان مجازات می‌باشد.

لذا نوع سرقت یا میزان مجازاتی که برای آن در نظر گرفته می‌شود میزان سوء سابقه یا محرومیت از امتیازات اجتماعی را مشخص می‌کند که در بالا ترین درجه ۷ سال پس از توقف اجرای حکم است و در کمترین حالت ۲ سال تمام بوده و پس از پایان یافتن زمان قانونی تعیین شده سوء سابقه یا محرومیت از امتیازات اجتماعی برای فرد مجرم به پایان می‌رسد.
پاک شدن سابقه مواد مخدر | زمان پاک شدن سوء پیشینه مواد مخدر؟

پاک شدن سابقه مواد مخدر با توجه به میزان جرم و‌مجازاتی که برای آن در نظر گرفته می‌شود می‌تواند متفاوت باشد. مثلاً اگر میزان مواد مخدر به دست آمده از یک فرد در حد مجازات اعدام باشد و به هر دلیل اجرای مجازات فرد مجرم متوقف شود پس از پایان یا توقف اجرای مجازات، ۷ سال سوء سابقه یا محرومیت از امتیازات و حقوق اجتماعی برای فرد مجرم در نظر گرفته می‌شود.

به این معنا که پس از پایان یافتن مدت مقرر شده زمان پاک شدن سوء پیشینه مواد مخدر فرد مجرم فرا می‌رسد. همانطور که گفته شد با توجه به میزان جرم مواد مخدر و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته می‌شود ممکن است سوء سابقه یا محرومیتی که برای جرم مواد مخدر در نظر گرفته می‌شود متفاوت باشد و این مدت زمان متناسب با میزان جرم می‌تواند ۲، ۳یا ۷ سال باشد.

آیا سوء پیشینه کلاهبرداری پاک میشود؟

زمان پاک شدن سوء پیشینه کلاهبرداری مثل جرائم دیگر با توجه به نوع جرم و مجازاتی که برای آن در نظر گرفته میشود می‌تواند متفاوت باشد یعنی اگر جرم کلاهبرداری در بالاترین حد تعیین شده در قانون باشد و برای آن بالاترین مجازات که می‌تواند حبس طولانی مدت یا ابد در نظر گرفته شود و به هر دلیل مجازات مجرم متوقف شده یا پایان پیدا کند برای آن ۷ سال محرومیت از حقوق و امتیازات اجتماعی در نظر گرفته می‌شود.

بنابراین میزان جرم و مجازات مجرم، زمان محرومیت از امتیازات و حقوق اجتماعی را مشخص می‌کند و همانطور که گفته شد سقف این مدت هفت سال و کف آن دو سال است که نوع جرم و کم و کیف آن میزان محرومیت از حقوق اجتماعی که بین ۲ تا ۷ سال است را مشخص می‌کند.

سوء پیشینه به محرومیت های اجتماعی گفته می‌شود که برای جرائم مختلف در نظر گرفته می‌شود. سوء پیشینه با توجه به نوع جرم و مجازاتی که در مواد ۲۵ و ۲۶ قانون مجازات اسلامی در نظر گرفته شده است می‌تواند متفاوت باشد.

معمولاً برای بالاترین جرائم اجتماعی مثل حبس ابد و اعدام در صورتی که به هر دلیل مجازات فرد مجرم متوقف شود هفت سال محرومیت از حقوق و امتیازات اجتماعی در نظر گرفته می‌شود و این مدت می‌تواند با توجه نوعی جرم و کیفیت آن متفاوت باشد و گاها به ۲ یا ۳ سال برسد.

پس از پایان محکومیت یا توقف اجرای مجازات میزان محرومیت از حقوق اجتماعی بر اساس قانون جاری به فرد مجرم اعلام می‌شود و فرد مجرم اگر در دوران محرومیت از حقوق اجتماعی مرتکب جرم نشود سوء پیشینه برای او حذف شده و در گواهی سوء پیشینه ای که از مراجع قضایی برای ارائه به نهادها و دوایر دولتی گرفته میشود درج نمی گردد.

ماده ۶۲ ـ محکومیت قطعی کیفری در جرایم عمدی به شرح ذیل، محکوم علیه را از حقوق اجتماعی محروم می نماید و پس از انقضا مدت تعیین شده و اجرای حکم رفع اثر می گردد:

محکومان به قطع عضو در جرایم مشمول حد، پنج سال پس از اجرای حکم. ۲ ـ محکومان به شلاق در جرایم مشمول حد، یک سال پس از اجرای حکم.
محکومان به حبس تعزیری بیش از سه سال، دو سال پس از اجرای حکم. تبصره ۲ ـ چنانچه اجرای مجازات اعدام به جهتی از جهات متوقف شود در این صورت آثار تبعی آن پس از انقضای هفت سال از تاریخ توقف اجرای حکم رفع می شود. تبصره ۳ ـ در مورد جرایم قابل گذشت در صورتی که پس از صدور حکم قطعی با گذشت شاکی یا مدعی خصوصی اجرای مجازات موقوف شود اثر محکومیت کیفری زایل میگردد.

تبصره ۴ـ عفو مجرم موجب زوال آثار مجازات نمی شود مگر این که تصریح شده باشد.
تبصره ۵ـ در مواردی که عفو مجازات آثار کیفری را نیز شامل می شود همچنین در آزادی مشروط، آثار محکومیت پس از گذشت مدت مقرر از زمان آزادی محکوم علیه رفع می گردد. همچنین محکومیتهای کیفری موثر که سبب محرومیت از برخی حقوق اجتماعی همچون استخدام می شوند بشرح ذیل می باشند:

• محکومیت به حد.
  محکومیت به قطع نقص عضو.
  محکومیت لازم الاجرا به مجازات حبس از یک سال به بالا در جرائم عمدی .
  محکومیت به جزای نقدی به مبلغ دو میلیون ریال و بالاتر.
  سابقه محکومیت لازم الاجرا دو بار یا بیشتر به علت جرم های عمدی مشابه با هر میزان مجازات. جرم های سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشا، خیانت در امانت جز جرم های مشابه محسوب می شوند.

بنابراین اگر محکومیت افراد بغیر از موارد فوق باشد نمی توان فرد را از حقوق اجتماعی محروم نمود.

از بین بردن سوء پیشینه ی کیفری

سوء پیشینه و محکومیت کیفری مؤثر هدف آرمانی مورد انتظار از مجازات ها، باز اجتماعی شدن مجرم است، مجرمی که به لحاظ برخی کاستی ها و معضلات در محیط زندگی خود و به دلیل نیاز ها یا کج اندیشی ها، خواسته یا ناخواسته در وادی مجرمانه پا گذاشته است و به دنبال از بین بردن سوء پیشینه است. فطرت بشر پاک و سرشت اوالهی است و به این دلیل از سوی خداوند متعال به عنوان «اشرف مخلوقات» خوانده شده است. چنانچه انسان در ادامه زندگی راه تبهکاری را پیش گیرد، این به این معنا نیست که وی فطرتاً مجرم زاده شده است، بلکه عوامل محرکی در محیط زندگی، زمینه ارتکاب جرم را برای وی فراهم می کند و با این اوصاف تقسیم مجرمان به بالفطره «مادرزادی» و … که در جرمشناسی غربی رایج است، با آموزه های دینی ما مطابقت نداردو اهمیت آسیب شناسی این عوامل در این است که با شناخت و کشف این عوامل می توان بستر ارتکاب جرم را از بین برد و به اصطلاح جرم را در نطفه خفه و شرایط زندگی مناسب را برای وی فراهم کرد.

طبیعی است پس از ایجاد این شرایط می توان از افراد جامعه رعایت قوانین و مقررات را با اعلام خطوط قرمز انتظار داشت و در صورت تجاوز از خطوط قرمز اعلامی با پیش بینی راهکارهای تنبیهی و اصلاحی و اعمال قطعی و حتمی آن که همان مجازات است، اوضاع را به حالت اول باز گرداند و اینجاست که بحث «اعاده حیثیت» و «باز اجتماعی شدن مجرم» مطرح می شود. خداوند متعال در قرآن کریم و دیگر آموزه های دینی، انسان ها را از ارتکاب گناه برحذر داشته است و گناهکاران را با ابزارهایی برای بازگشت به پاکی نوید داده و برای نیل به این هدف، در «توبه» را گشوده است و از این طریق به انسان گناهکار فرصت داده تا جبران مافات کند و بروشنی و بارها اعلام شده که این به دلیل سرشت پاک انسانی است و نشان می دهد چنانچه در اجتماع به فرد بزهکار نیز فرصت کافی داده شود، به اجتماع باز می گردد و چه بسا در آینده فرد مفید و کارآمدی برای جامعه باشد.
پس مجازات بزهکار به معنی طرد همیشگی اونیست، بلکه به منظور اصلاح و درمان انجام می شود. مجرم دردوره اعاده حیثیت، همچون بیمار در دوره پس از درمان (نقاهت) است و باید به وی امیدوار بود و با دادن فرصت کافی، شرافت و عزت انسانی وی را احیا کرد و او را از شر شیطان به دور داشت و شرایط یک زندگی ساده که کمترین حق وی در مقام یک شهروند است برای او و خانواده اش فراهم کرد.

مجازات ها در حقوق عرفی به مجازات های اصلی، تکمیلی و تبعی تقسیم می شوند.
مجازات اصلی:

مجازاتی است که قانونگذار برای جرم معین مقرر کرده و اجرای آن به موجب حکم قطعی دادگاه امکانپذیر و ممکن است یک نوع یا بیش تر باشد.

مجازات تکمیلی از بین بردن سوء پیشینه:

این مجازات به مجازات تتمیمی نیز معروف است. این مجازات به مجازات اصلی افزوده می شود و باید در حکم دادگاه قید شود و به تنهایی نمی تواند مورد حکم قرار گیرد. چنانچه به تنهایی مورد حکم قرار گیرند مجازات اصلی هستند نه تکمیلی. این مجازات ممکن است اجباری باشد مانند ماده ۵۷۶ قانون مجازات اسلامی یا ممکن است اختیاری باشد مانند ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی. در هر صورت نوع و میزان آن باید در حکم دادگاه قید شود.

این مجازات، منحصر در سه نوع از مجازات هاست که عبارتند از:

محرومیت از حقوق اجتماعی، منع در اقامت در محل معین و اقامت اجباری در محل معین.

مجازات تبعی:

برای از بین بردن سوء پیشینه مجازات هایی هستند که به تبع محکومیت بر مجرم تحمیل می شود و هیچ وقت در حکم دادگاه قید نمی شود. این مجازات ها نیز مانند مجازات های قبل به موجب قانون بر مجرم تحمیل می شوند و در ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی مقرر شده اندو برای از بین بردن سوء پیشینه است. این ماده از بین بردن سوء پیشینه مقرر کرده محکومیت قطعی کیفری در جرایم به این شرح محکوم علیه را از حقوق اجتماعی محروم می کند و پس از انقضای مدت تعیین شده و اجرای حکم رفع اثر می شود.

• محکومان به قطع عضو در جرایم مشمول حد ۵ سال پس از اجرای حکم.
  محکومان به شلاق در جرایم مشمول حد یک سال پس از اجرای حکم
  محکومان به حبس تعزیری بیش از ۳ سال، دو سال پس از اجرای حکم.

نخست: فقط جرایمی که مستوجب مجازات های مقرر در ماده گفته شده هستند، محکوم علیه را از حقوق اجتماعی محروم می کنند، پس جرایم مستوجب شلاق تعزیری، جزای نقدی (با هر میزان) و جرایم مستوجب حبس تعزیری و بازدارنده ۳ سال یا کمتر از آن، تبعید، قصاص نفس (در صورت توقف اجرا) و قصاص عضو نمی تواند محکوم علیه را از حقوق اجتماعی محروم کند. اضافه می شود چنانچه اجرای مجازات اعدام به دلیلی متوقف شود، حسب تبصره ۲ همین ماده آثار تبعی آن پس از انقضای هفت سال از تاریخ توقف اجرا رفع می شود. گذشت در جرایم قابل گذشت نیز موجب موقوف شدن اجرای مجازات شده از همان زمان اعلام گذشت آثار کیفری نیز از بین می رود ( تبصره ۳ ماده ۶۲ مکرر)
ثانیاً: محکومیت موضوع ماده اشعاری باید قطعی و لازم الاجرا باشد، یعنی حکم صادره یا باید از ابتدا غیر قابل تجدید نظر یا قابل تجدید نظر باشد، ولی در مهلت مقرر قانونی (۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی) تجدید نظر خواهی از آن رأی نشده باشد یا در مهلت قانونی تجدید نظر خواهی بشود، ولی دادگاه تجدید نظر حکم بدوی را تأیید کرده باشد یا دادگاه تجدید نظر با نقض رأی بدوی مبادرت به صدور حکم کند. پس محکومیت قطعی کیفری مورد نظر قانونگذار است نه محکومیت نهایی که با طی طرق عادی و فوق العاده تجدید نظر حاصل می شود.
ثالثاً: محکومیت قطعی کیفری باید اجرا شده باشد. بدون اجرای حکم به هر دلیلی نمی توان از امتیازات این ماده استفاده کرد، اجرای حکم هم باید به صورت کامل باشد نه در حد شروع. رابعاً: پس از اجرای حکم وفقط پس از طی مهلت های مقرر در ماده گفته شده محکوم علیه از حقوق اجتماعی محروم خواهد بود. طبیعی است پس از انقضای این مهلت ها حسب مورد مجرم اعاده حیثیت پیدا خواهد کرد و در واقع به اجتماع باز خواهد گشت و پس از انقضای آن مهلت ها نمی توان مجرم را از حقوق اجتماعی محروم کرد و مانع استخدام وی در ادارات دولتی شد.
خامساً : از منطوق و مفهوم ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی استنباط می شود که محرومیت از حقوق اجتماعی فقط مجازات تبعی جرایم عمدی از نوع مقرر در قانون است و محکومان به جرایم غیر عمدی این محدودیت ها را ندارند. البته محکومیت مندرج در حکم قاضی مورد نظر قانون است نه مجازات قانونی جرم. از این تحلیل نتیجه گرفته می شود که فقط جرایم مستوجب مجازات های مندرج در ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی تحت شرایط اعلامی و در مهلت مقرر در این ماده حسب مورد، مجرم را از حقوق اجتماعی محروم می کند و اثر این ماده فقط محرومیت از حقوق اجتماعی در مهلت های اعلامی است و غیر از این اثر دیگری ندارد. در اصطلاح موضوع این ماده به «سوءپیشینه کیفری» مربوط می شود.
ب) مجازات تبعی در قانون مجازات اسلامی برای پاسخ دادن به سؤال دوم ابتدا حقوق اجتماعی راتعریف می کنیم: با توجه به تبصره ۱ ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی،
حقوق اجتماعی عبارت است از؛ حقوقی که قانونگذار برای اتباع کشور جمهوری اسلامی ایران و دیگر افراد مقیم در قلمرو حاکمیت آن منظور کرده و سلب به موجب قانون یا حکم دادگاه صالح است، از قبیل:

• حق انتخاب شدن در مجلس شورای اسلامی، خبرگان وعضویت در شورای نگهبان و انتخاب شدن به ریاست جمهوری.
  عضویت در انجمن ها، شوراها و جمعیت هایی که اعضای آن به موجب قانون انتخاب می شوند.
  عضویت در هیأت های منصفه و امنا.
  اشتغال به مشاغل آموزشی و روزنامه نگاری.
  استخدام در وزارتخانه ها، سازمان های دولتی، شرکت ها، مؤسسه های وابسته به دولت، شهرداری ها، مؤسسه های مأمور به خدمات عمومی، اداره های مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان و نهادهای انقلابی
  وکالت دادگستری وتصدی دفاتر اسناد رسمی و ازدواج وطلاق و دفتریاری.
  انتخاب شدن به عنوان داوری و کارشناسی در مراجع رسمی
  استفاده از نشان و مدال های دولتی و عناوین افتخاری گفتنی است محرومیت از حقوق اجتماعی در قوانین دیگر نیز پیش بینی شده است مانند قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح، قانون مبارزه با مواد مخدر، قانون وکالت و … پاسخ دادن به سؤالات دیگر منوط به بررسی و تحلیل ماده واحد، قانون تعریف محکومیت های مؤثر در قوانین جزایی مصوب ۱۳۶۶‎/۷‎/۲۶ و اصلاحی ۱۳۸۲‎/۵‎/۲۸ و لازم است ارتباط ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی و ماده واحده گفته شده مشخص شود. ج) مقایسه ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی با ماده واحده قانون تعریف محکومیت های کیفری مؤثر به موجب ماده واحده اشعاری

مراد از محکومیت های کیفری مؤثر گفته شده در قوانین جزایی مصوب مجلس شورای اسلامی عبارت اند از:

• محکومیت به حد
  محکومیت به قطع یا نقص عضو
  محکومیت لازم الاجرا به مجازات حبس از یک سال به بالا در جرایم عمومی
  محکومیت به جزای نقدی به مبلغ بیست میلیون ریال و بالاتر (اصلاحی سال ۱۳۸۲(
  سابقه محکومیت لازم الاجرا دو بار یا بیش تر به علت جرم های عمدی با هر میزان مجازات در تطبیق ماده ۶۲ مکرر و ماده واحد یاد شده می توان گفت: این ماده واحده در مقام تعریف محکومیت های کیفری مؤثر و فقط در بندهای (۳) و (۴) قطعی و لازم الاجرا بودن حکم موردنظر است. در دیگر موارد این شرط قید نشده است و با توجه به اصلاحیه مورخ ۱۳۸۲‎/۵‎/۲۸ و منطوق و مفهوم ماده واحده و جمع آن با دیگر مقررات بویژه ماده ۶۲ مکرر هنوز نسخ نشده و لازم الاجراست.

در این ماده واحده، صحبت از محرومیت از حقوق اجتماعی در میان نیست و فقط تعریف محکومیت های کیفری مؤثر از طریق احصای مصادیق موردنظر است. درباره نحوه جمع و تحلیل این دو مقرره دو نظر ارائه شده است: نظر اول: ماده واحده فقط از حیث رعایت مقررات مربوط به تکرار جرم یا تعلیق مجازات که از بین بردن سوء پیشینه کیفری مؤثر مرتکب می تواند در رعایت مقررات تشدید یا تعلیق مجازات یا آزادی مشروط تأثیر داشته باشد، کاربرد دارد و از حیث محرومیت از حقوق اجتماعی و از بین بردن سوء پیشینه کیفری موجب محرومیت از حقوق اجتماعی ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی کاربرد خواهد داشت و نتیجه جمع این دو مقرره این خواهد بود که با انقضای مواعد گفته شده در ماده ۶۲ مکرر، مجرم حیثیت اجتماعی پیدا کرده و به اجتماع بازخواهد گشت و از حقوق اجتماعی برخوردار خواهد بود،
ولی محکومیت کیفری از سجل کیفری وی زدوده نخواهد شد و اثر آن به دلیل رعایت مقررات تکرار جرم، تعلیق مجازات و تشدید و تخفیف آن به قوت خود باقی خواهد ماند.
نظر دوم:

از بین بردن سوء پیشینه

این نظر ضمن تأیید قسمت صدرنظر قبلی بیان می دارد، با اعاده حیثیت همه آثار محکومیت کیفری زدوده می شود و این محکومیت ها به دلیل تکرار، تعلیق و تشدید نیز محسوب نخواهد شد. این آرا درباره نظرهای اعلام شده در بالا قابل توجه است: حکم شماره ۹۵۳۸‎/۱۲۵۱-۱۳۱۶‎/۵‎/۳۱ شعبه دوم دیوان عالی کشور «اعاده حیثیت از اموری است که به خودی خود و بدون احتیاج به حکم دادگاه حاصل می شود و محو کردن آثار محکومیت نیز از سجل کیفری در ظاهر امری اداری است نه قضایی و موقوف به صدور حکم از دادگاه نیست». حکم شماره ۱۶۴۸-۱۳۱۸‎/۷‎/۱۷ شعبه سوم دیوان عالی کشور « با اعاده حیثیت، فرد به تمام شئون و وضع سابق خود نائل می شود».
نظر مشورتی شماره ۷‎/۷۹۹۵-۱۳۷۹‎/۸‎/۱۶ «سابقه محکومیت مؤثر چه درباره ماده واحده تعریف محکومیت های مؤثر و چه درباره قانون مجازات اسلامی (ماده ۶۲ مکرر) مربوط به آزادی مشروط و تکرار جرم و تعلیق اجرای مجازات است نه محرومیت از حقوق اجتماعی گفته شده در ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی و این دو مقرره ناسخ هم نیستند».

فایده عملی و کاربردی بحث از بین بردن سوء پیشینه و اعاده حیثیت جنبه کاربردی فراوان دارد که به چند نمونه از آن مباحث از بین بردن سوء پیشینه اشاره می شود:

در پرونده های کیفری یکی از مهم ترین دستورهای قضات تحقیق (دادیار و بازپرس) اخذ سوابق کیفری متهمان است. این دستور قضایی از جنبه های مختلف کاربرد دارد. یکی این که در پرونده شخصیتی متهم درج می شود و شناخت قاضی را از متهم راحت تر می کند. دوم این که ممکن است این سوابق در کشف جرم و صدور قرار تأمین کیفری خاص و در نهایت نوع و شدت مجازات تأثیر بگذارد، زیرا حسب ماده ۳۵ قانون آئین دادرسی کیفری، چنانچه متهم حداقل یک فقره سابقه محکومیت قطعی یا دو فقره یا بیش تر سابقه محکومیت غیرقطعی به علت ارتکاب هر یک از جرایم سرقت، کلاهبرداری، اختلاس، ارتشا، خیانت در امانت و جعل و استفاده از سند مجعول را داشته باشد با رعایت قیود بند (د) ماده ۳۲ همان قانون صدور قرار بازداشت موقت الزامی است.
استخدام در اداره های دولتی و داشتن حقوق اجتماعی مستلزم این است که فرد دارای سوء پیشینه کیفری نباشد و در این باره باید گواهی از بین بردن سوء پیشینه ارائه کند.
در شق ۶ بند (م) ماده ۳ قانون اصلاح قانون تشکیل دادگاه های عمومی و انقلاب (دادسراها) درج سابقه محکومیت کیفری در کیفرخواست از وظایف دادستان اعلام شده و طبیعی است در رأی صادر شده از سوی قاضی نیز از لحاظ شدت و ضعف مجازات و رعایت تأسیسات حقوقی در جهت اصل فردی کردن مجازات ها تأثیر خواهد گذاشت.

حال پرسش این است که آیا سابقه محکومیت قابل استناد در بند ۱ و ۳ گفته شده با سابقه محکومیت قابل استناد در بند (۲) یکسان است یا متفاوت؟ از بین بردن سوء پیشینه به چه صورت است؟

رویه حاضر نشان می دهد، هر وقت دستور قضایی مبنی بر استعلام سوابق کیفری متهمان صادر می شود در پاسخ به آن فقط تصویری از کلاسه انگشت نگاری به عمل آمده از متهم با اعلام سوابقی از متهم در پشت آن ارسال می شود و اغلب قرارهای تأمین کیفری صادر شده در پرونده ها به عنوان سابقه کیفری برای متهم از سوی اداره تشخیص هویت اعلام می شود و مواردی نیز دیده شده که قرار تأمین کیفری صادر شده در یک پرونده در همان پرونده برای متهم به عنوان سابقه اعلام شده است. حال آن که منظور قانونگذار از سابقه کیفری و آنچه موضوع دستور قاضی است همان محکومیت کیفری مؤثر موضوع ماده واحده سال ۱۳۶۶ است که برای تشدید، تخفیف، تعلیق و آزادی مشروط و عفو تأثیر دارد ولی گواهی عدم سوءپیشینه مورد درخواست ادارات دولتی در استخدام ها، نداشتن سابقه کیفری موضوع ماده ۶۲ مکرر قانون مجازات اسلامی است که فقط برای محرومیت از حقوق اجتماعی از جمله استخدام در ادارات دولتی مؤثر است.
نتیجه گیری متأسفانه در اعلام سوابق کیفری متهمان و نیز ارائه گواهی عدم سوء پیشینه کیفری یا وجود آن سیستم منظم و حساب شده دیده نمی شود و عملاً حتی بازداشت تحت قرار تأمین کیفری که ممکن است متهم در نهایت برائت اخذ کرده باشد هنوز از بین بردن سوء پیشینه اعلام می شود و فراتر از این باید گفت اصلاً مرجع پاسخگویی به سوءپیشینه و سابقه کیفری با وجود اداره سجل کیفری با توجه به وظایف قانونی نمی تواند اداره تشخیص هویت باشد و تا زمانی که این نحوه اقدام ادامه دارد و چاره اندیشی در ساماندهی این امور نشود، مشکل همچنان باقی خواهد ماند. امروزه این موضوع موجبات سردرگمی افراد را فراهم و مشکلات اساسی برای آنها ایجاد کرده و نتیجه صحیح و قانونی براحتی به دست نمی آید یا مدت ها به طول می انجامد و افراد جامعه بسیاری از امتیازات اجتماعی را از دست می دهند و لازم است اداره سجل کیفری برای پاسخگویی صحیح به این استعلامها (چه از بعد اعلام سوابق کیفری متهمان از باب محکومیت کیفری مؤثر و چه از بعد ارائه گواهی عدم سوء پیشینه کیفری) نهادینه و قانونمد شود و رسالت قانونی خودش را شناسایی و در آن چارچوب اقدام کند تا از تبعات احتمالی پاسخ های غلط از جمله فروپاشی خانواده ها، سرخوردگی افراد در گروه همسالان و افسردگی ناشی از ترک تحصیل و بیکاری جوانان جلوگیری به عمل آید و تکلیف قضات نیز برای استعلام از مرجع واحد و مشخص و ضابطه مند معین شود و این یکی از مصادیق تأمین حقوق شهروندی و از حقوق اساسی هر فرد ایرانی است