نحوه اثبات سفید امضا
بررسی جرم سوء استفاده از سفید مهر و سفید امضاء
سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء، عبارت است از نوشتن متقلبانه یا خلاف توافق در بالای امضاء یا مهر و یا مهر و امضاء در یک نوشته یا سندی مغایر با آنچه که قبلاً مورد توافق واقع شده باشد. در این مقاله سعی می شود ضمن بررسی جرم سوء استفاده از سفید مهر امضاء نحوه اثبات سفید امضا بیان خواهد شد.
در حقوق ایران، جرم سوء استفاده از سفید مهر یا سفید امضاء، موضوع ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی است که تحت عنوان”فصل بیست و چهارم ، خیانت در امانت” است و می‌گوید:” هر کس از سفید مهر یا سفید امضایی که به او سپرده شده است یا به هرطریق بدست آورده سوء استفاده نماید به یک تا سه سال حبس محکوم خواهد شد.”
هرکس که مبادرت به سوء استفاده از سفید امضایی که به او سپرده شده است کرده باشد و انجام تعهد یا سلب تعهدی راکه می‌توانست شخص یا دارایی امضاء کننده را تهدید کند به خطر اندازد، مستوجب مجازات است. به علاوه، در مواردی هم‌که به حکم قانون، ید متصرف و تحصیل کننده سفید امضاء یا سفید مهر، مشروعیت قانونی داشته باشد، جرم مزبور قابل تحقق‌است.
چنانچه سارق، جاعل و اخذ کننده‌ی سند (سفید مهر یا سفید امضاء) به عنف و تهدید واکراه مبادرت به تحصیل سفید امضاء یا سفید مهر کرده باشند و از آن سوء استفاده کنند، مرتکب جرایم سرقت، جعل و اخذ سند به عنف و تهدید و اکراه شده‌اند که موضوع جرایم خاص هستند و با منتفی بودن امانت قانونی یا قراردادی، موضوع از شمول جرایم تحت عنوان خیانت‌در امانت‌های ذیل عنوان فصل بیست و چهارم قانون مجازات اسلامی خارج است.
ارکان تشکیل دهنده جرم سوء استفاده از سفید امضاء
۱- نحوه سوء استفاده
۲- ضرر و زیان
۳- قصد مجرمانه
عناصر تشکیل دهنده جرم مزبور را (با توجه به احراز شرط مقدم قانونی بودن رفتارمجرمانه) تشکیل می‌دهند.
بیشتر بدانیم : جعل و سوء استفاده از سفید امضا و مهر
مصادیق رفتار مجرمانه سوء استفاده از سفید امضا
سوء استفاده از سفید امضاء عبارت است از نوشتن مطالبی در بالای امضاء، به نحوی که با آنچه طرفین توافق داشته‌اند هماهنگی‌نداشته و مشتمل بر تعهد یا ایفای تعهد یا هر رفتاری دیگری باشد که بتواند شخص یا دارایی امضاء کننده را به خطر اندازد.کسی که مطالبی را برخلاف توافق قبلی در بالای امضاء ورقه‌ای می‌نویسد، مرتکب جرم سوء استفاده از سفید امضاء می‌شود.
اقدام مغایر با توافق یا پیش‌بینی قبلی؛ چنانچه احراز وجود یک دین، در ورقه سفید امضاء به عمل آید، در شرایطی که ورقه مزبور به منظور دیگری تودیع شده باشد، جرم‌واقع شده است. بطور مثال، ورقه سفید امضاء برای تنظیم متن وکالت‌نامه، امضاء شده باشد ولی در بالای امضاء، اقرار به دین‌صاحب امضاء نوشته شود.
تغییر مبلغ مورد توافق در سفید امضاء؛ ممکن است متن سفید امضاء هماهنگ با توافق قبلی نوشته شود، لکن مبلغ مذکور در سند متفاوت با مبلغ توافق شده قبلی درج‌شود. بطور مثال، خریداری که فاکتور کالا یا قولنامه‌ای را قبل از تکمیل متن امضاء و تحویل داده، ولی فروشنده مبلغ را مغایر با آنچه‌که قبلاً توافق شده بنویسد؛ جرم واقع شده است.
در صورتی که متن سند تنظیمی در بالای امضاء، هماهنگ با موارد پیش‌بینی شده نباشد، جرم محقق شده است گر چه رقم مورد تعهد تغییر نیافته باشد.
سوء استفاده از سفید امضا در واقع دارای دو جزء متفاوت است، ممکن است کسی به درخواست دیگری بالای امضاء، مطلبی به‌زیان صاحب امضاء بنویسد و شخص دیگری آن سفید امضاء را عالماً، عامداً مورد بهره‌برداری قرار دهد، در این صورت هر دو نفرمشمول جرم سوء استفاده از سفید امضاء هستند؛ اولی بخاطر نوشتن متقلبانه مطالبی زیان آور در بالای امضاء و دیگری، با بکاربردن آن ورقه سفید امضاء به زیان دیگری مشمول جرم مزبور می‌شود.
اگر چنین اقداماتی توسط یک نفر انجام بگیرد، می‌توان استدلال کرد که همانند سرقت که ربودن و نگهداری مال مسروقه توسط سارق یک جرم تلقی می‌شود، نویسنده مطالب بالای امضاء و سوء استفاده کننده از آن نیز مرتکب یک جرم شده است، به‌طوری که عملیات مقدماتی، لازمه تحقق جرم سوء استفاده از سفید امضاء یا سفید مهر تلقی می‌شود.
بیشتر بدانیم : نمونه شکوائیه جرم سوء استفاده از سفید امضا
سوء استفاده از سفید امضاء توسط شخص ثالث
اغلب سوء، استفاده از سفید امضاء به وسیله شخصی ارتکاب می‌شود که سفید امضاء به او سپرده شده باشد. ولی گاهی ممکن‌است جرم دیگری، توسط شخص ثالث هم ارتکاب شود. چنانچه شخص ثالث بدون علم و آگاهی کسی که سفید امضاء به او سپرده‌شده است، از سفید امضاء سوء استفاده نموده باشد، عنوان رفتار مجرمانه وی جعل است و نه سوء استفاده از سفید امضاء.
حال چنانچه شخصی مطالب همراه با سوء استفاده را به دستور دیگری یا برحسب انشاء کسی که سفید امضاء به او سپرده شده‌نوشته باشد، امین مباشر جرم سوء استفاده از سفید امضاء تلقی می‌شود و شخص ثالث (غیر امین) معاون جرم مزبور خواهد بود.
ماهیت مطالب مذکور در سفید امضاء
کیفیت مطلب مذکور در سفید امضاء چندان مهم نیست، بطوری که در هر موردی که رفتار متقلبانه از طریق نوشتن در بالای امضاء محقق شود، جرم واقع شده است. رفتار متقلبانه ممکن است یک بطلان شکلی باشد یا یک بطلان ماهوی.
بطلان شکلی، مثل تعهد یک جانبه‌ای که فاقد ذکر جمله «تأیید شد» یا «خوانده شد و تأیید می‌شود» و یا «ثبت با سند برابر است» درتأیید مطلب اضافه شده در سفید امضاء باشد. ولی بطلان ماهوی، مثل موردی است که مطلب اضافه شده همراه با نامشروع بودن‌عمل باشد. مثل موردی که بالای امضای مربوط به سازش نامه، تعهدی مغایر با توافق صلح و سازش نوشته شود. در تمامی مواردمزبور، جرم سوء استفاده از سفید امضاء محقق شده است.
ضرر و زیان در جرم سوء استفاده از سفید امضاء
ثبت مطالب مذکور در سفید امضاء، باید به کیفیتی باشد که شخص یا دارائی امضاء کننده را به خطر اندازد.ضرر و زیان ممکن است مادی یا معنوی باشد، فعلیت داشته یا محتمل در آینده باشد. زیان محتمل، مثل موردی که طی آن، درشرکت نامه مربوط به یک شرکت تضامنی که فقط واجد امضاء باشد، مرتکب جرم مبادرت به تغییر نام شریک مورد توافق به شخص‌دیگری نماید. به هر حال در شرکت تضامنی، هر شریک، دارائی خود را با توجه به تعهدات شریک معیّن دیگری در معرض خطرقرار می‌دهد. بنابراین، تغییر نام شریک در بالای سفید امضاء موجب تحقق جرم به جهت زیان احتمالی در آینده می‌شود.
عنصر معنوی جرم سوء استفاده از سفید امضاء
وجود قصد مجرمانه، برای تحقق جرم مزبور از ضروریات است: عنصر معنوی جرم، مبتنی بر آگاهی مرتکب جرم بر این امر است که‌مفاد مطالبی که بر روی سفید امضاء نوشته شده، غیر از موارد توافق شده قبلی بوده باشد، به نحوی که شخص یا دارائی امضاء کننده را در معرض خطر قرار دهد.
کیفر جرم سوء استفاده از سفید امضاء یا سفید مهر
گرچه در حقوق فرانسه، از جرم سوء استفاده از سفید امضاء یا سفید مهر، جرم زدایی و کیفر زدایی گردیده و جنبه حقوقی دارد و احتمالاً آمار وقوع جرم مزبور رو به کاهش بوده است، امّا در حقوق ایران، جرم مزبور وصف جزایی خود را حفظ نموده است.
در اجرای ماده ۶۷۳ قانون مجازات اسلامی مرتکب جرم مزبور مستوجب حبس از یک تا سه سال حبس می‌باشد. با توجه به‌موقعیت مرتکب و میزان همکاری وی در کشف جرم و جلب رضایت شاکی، ممکن است بر حسب مورد کیفر جرم تغییر، و ممکن‌است مشمول کیفیات مخففه یا برعکس، کیفیات مشدده باشد. به علاوه اعمال مجازات‌های تنبیهی و تکمیلی نیز امکان‌پذیر است.
ارکان جرم سوءاستفاده از سفید امضا
از عناصری که این جرم را تشکیل می دهد می توان به نحوه سوءاستفاده، ضرر و زیان و همچنین قصد مجرمانه، اشاره کرد.
رفتار مجرمانه
رفتار مجرمانه این جرم همان سوءاستفاده از سند سفید امضا است. یعنی برای این که این جرم محقق شود باید سندی که به صورت سفید امضا شده است، مندرجاتش را تغییر داده و یا مواردی در آن درج شود که خارج از محدوده ی توافق طرفین است. و به این طریق دارایی شخص امضا کننده به خطر افتد.
این رفتار مجرمانه چه مصادیقی دارد؟
وکیل متخصص در امور کیفری مصادیقی برای این رفتار مجرمانه عنوان می کند. به گفته ی او اگر کسی مفادی برخلاف آن چه توافق شده است بر روی ورقه ای که سفید امضا شده درج کند، مرتکب جرم سوءاستفاده از سفید امضاء خواهد شد. یعنی به عبارتی آن فرد اقدامی مغایر با توافق قبلی کرده است.
و یا مثال دیگر در این مورد این است که شخصی ورقه ای را با این پیش بینی که برای وکالت است امضا کند در حالی که بعدا در آن اقرار به یک دین درج شود.
مصداق دیگر از رفتار مجرمانه تغییر دادن مبلغ مورد توافق در سفید امضاء است.
احتمال دارد که در ورقه ی سفید امضا شده محتویات مطابق آنچه که توافق شده است قید شود اما وجهی که در سند درج می شود همان مبلغ اصلی و توافق شده نباشد. مثلا یک مشتری فاکتور یک کالایی را پیش از آن که نوشته شود امضا می کند، اما فروشنده مبلغی متفاوت با چیزی که با وی توافق کرده است در فاکتور قید می کند. در این مورد جرم واقع شده است.
نکته ی مهمی که وکیل کیفری خاطر نشان می کند این است که سوءاستفاده از سفید امضا دو جزء دارد، به عبارتی ممکن است که فردی به تقاضای فرد دیگری در بالای امضا محتویاتی به ضرر امضا کننده قید کند و آن را به آن فرد داده تا به طور عمدی و با آگاهی از آن سوءاستفاده کند. در چنین شرایطی هر دو نفر مرتکب جرم سوءاستفاده از سفید امضا شده اند.
سوءاستفاده از سفید امضاء توسط شخص ثالث
غالبا سوءاستفاده از ورقه ی سفید امضا به وسیله کسی انجام می شود که این ورق نزد او سپرده شده است. لیکن در مواردی نیز این امکان وجود دارد که شخص ثالث اقدام به سوءاستفاده از آن سند کند که در این موقعیت دیگر عنوان سوءاستفاده از سفید امضا را ندارد بلکه آن شخص مرتکب جعل شده است.
حالا اگر شخص ثالث محتواتی که به ضرر امضا کننده است را به دستور کسی که سند به او سپرده شده است بنویسد، معاون جرم سوءاستفاده از سفید امضا محسوب شده و آن امین نیز که دستور داده است مباشر این جرم خواهد بود.
عنصر معنوی جرم سوءاستفاده از سفید امضاء
همانطور که اشاره شد برای آن که جرم سوءاستفاده از سفید امضا محقق شود باید شرایطی و عناصری وجود داشته باشد.رعنصر معنوی جرم، یکی از این موارد است.
به عبارت دیگر مرتکب جرم باید به این امر که محتویاتی که در ورقه ی سفید امضا قید می کند بر خلاف چیزی است که توافق شده، آگاه باشد. به نحوی که با قید این مفاد دارایی امضا کننده در معرض خطر قرار بگیرد.
سوءاستفاده کارفرما از سفید مهر یا سفید امضا
جرم سوءاستفاده از ورقه سفید امضا در موردی همچون قرارداد کارفرما و کارگر نیز مصداق پیدا کرده و محقق می شود. در این حالت چنانچه کارفرما خارج از مقررات قانون کار و به طوری که به زیان کارگر باشد از سند سفید امضا شده توسط کارگر که نزد او سپرده شده است و یا به هر طریق دیگری که به دستش رسیده است سوءاستفاده کند مرتکب این جرم شده است.
در پایان حامد امیری وکیل پایه یک دادگستری که دارای تجارب زیادی در زمینه امور کیفری است اظهار می دارد که اگر یک سند تجاری را اعم از برات و سفته و چک، با این شرط که امضای آن صحیح باشد، به صورت ناقص به شخصی تحویل دهد در حکم این است که به آن شخص برای تکمیل آن وکالت داده است.