عفو در لغت به معانی گوناگونی آمده است از جمله گذشت، مغفرت، آمرزیدن، عذاب، معروف و احسان خواستن و بخشایش اما در اصطلاح حقوق کیفری عفو به معنای اقدامی است که با تصویب نهادهای حکومتی اعم از نهاد ربوی، مجلس قانونگذاری به منظور موقوف ماندن تعقیب متهمان و یا بخشودن تمام یا قسمتی از مجازات محکومان صورت می‌گیرد.
چند نوع بخشودگی وجود دارد؟
۱. عفو عام (عمومی)
۲. عفو خاص (خصوصی)
قلمرو عفو خصوصی چیست؟
عفو خصوصی شامل مجازاتهای تعزیری و بازدارنده می‌گردد. مجازاتهای قصاص و دیه به دلیل آنکه از حقوق الناس تلقی میشود از شمول عفو به طور کلی مستثنی است مجازاتهای حدود فقط در موارد خاص (مواد ۷۲، ۱۲۶ . ۱۸۲ ق. م. ا) و به شرط توبه، پس از آنکه جرم با اقرار متهم به اثبات رسید ممکن است شمول عفو قرار گیرد. چون عفو خصوصی ناظر بر احکام قطعی است لذا احکام غیابی قابل واخواهی یا احکام قابل تجدید نظر نمی‌تواند شمول عفو خصوصی قرار گیرد. با این همه برخورداری از عفو خصوصی تابع شروطی است که جرر آئین نامه کمسیون عفو و بخشودگی مصوب ۱۶/ ۱۲/ ۷۱ ذکر شده است،
عفو خصوصی چه شروطی دارد؟
۱. عفو خاص شامل بزهکارانی که به موجب حکم دادگاه محکومیت شان قطعی شده باشد و قابل اجراء گردیده بشود است. لذا احکامی که به مرحله قطعیت و لازم الاجرا شدن نرسیده شامل نمی‌شود.
۲. مطابق آئین نامه بخشودگی و عفو مقرّر شده اعطای عفو به تحمل بخشی از مجازات مشروط شده و یا حکم محکومیت در حال اجرا باشد.
۳. در استفاده محکومان از عفو خاص باید استحقاق آنها اجرا بشود که آیا بزهکار اصلاح کرده و مجازات تأثیر گذاشته یا نه؟ لذا با در نظر گرفتن اوضاع اجتماعی روانی تک تک محکومان و اطمینان خاطر از رفتار آتی آنها مشمول عفو قرار می‌گیرند و برخی از شروط خاص که در آئین نامه عفو مصوب ۱۶/ ۱۲/ ۷۱ آورده شده است.
عفو خصوصی به چه صورت انجام میشود؟
طبق ماده ۲ آئین نامه ۲۷۱ عفو بخشودگی اعطای عفو منوط به درخواست محکوم علیه و یا خانواده او یا قاضی برای حکم یا رئیس زندان محل گذران حکم است. در خواستهای مذکور باید ابتدا در هیئتهای مراکز استان و شهرستان مرکب از رئیس دادگستری قاضی تحقیق زندان و رئیس زندان بررسی بشود و پس از اخذ نظریات اداره اطلاعات ستاد مبارزه با مواد مخدر و….گزارش کاملی از وضع محکومان عفو ارسال میشود. پس از بررسی‌هایی در کمسیون عفو رئیس کمسیون عفو فهرست اسامی محکومان مستحق عفو را تقدیم رئیس قوه قضائیه کرده و رئیس قوه قضائیه حداقل ۱۵ روز قبل از یکی از مناسبتهای عفو به مقام ربوی پیشنهاد می‌کند.
عفو در چه مناسبت هایی انجام میشود؟
۱. مبعث رسول اکرم ۲۷ رجب
۲. ولادت حضرت رسول اکرم ۱۷ ربیع الاول
۳. ولادت امیرالمؤمنین ۱۳ رجب
۴. ولادت امام حسین ۳ شعبان
۵. عید سعید فطر
۶. عید قربان یا غدیر
۷. ۲۲بهمن سالروز پیروزی انقلاب اسلامی
۸. سالروز جمهوری اسلامی ۱۲ فروردین
۹. عید نوروز
۱۰. ولادت حضرت قائم ۱۵ شعبان.
مناسبتهای عفو به روزهای مذکور محدود نیست و رئیس قوه قضائیه در صورت لزوم و با کسب نظر از مقام رهبری دستور تشکیل کمسیون را به مناسبتهای دیگر به رئیس کمسیون بدهد (تبصره ماده ۸) آئین نامه عفو.
کاربرد عفو عمومی در چه جرائمی میباشد؟
عفو عمومی معمولاً برای جرائمی است که در مواقع انقلابات سیاسی و برانهای شدید اجتماعی وقوع می‌یابد و عده زیادی از افراد جامعه به خاطر مقاصد مشترک سیاسی اجتماعی در آن شرکت می‌کنند. حق عفو عمومی متعلق به جامعه است. لذا جامعه می تواند بنا به مصالح و مقتضیات از تعقیب مجرمان و حتی از اجرای مجازات مقرر درباره آنان صرف نظر بکند. مثلاً لایحه قانونی رفع آثار محکومیتهای سیاسی به شماره ۴۰۸ – ۸/ ۱/ ۱۳۵۸ است که مقرر می‌دارد محکومیت کلیه کسانی به عنوان اتهام اقدام علیه امنیت کشور و اهانت به مقام سلطنت و ضدیت با سلطنت مشروطه و اتهامات سیاسی دیگر تا تاریخ ۱۶/ ۱۱/ ۵۷ به حکم قطعی شده‌اند کان لم یکن تلقی می‌گردد و کلیه آثار تبعی محکومیتهای مزبور موقوف الاجرا خواهد بود.
عفو عمومی به حکم قانون، دادرسی و یا اجرای حکم، موقوف و آثار تبعی و تکمیلی حکم قطعی زایل شده و آثار محکومیت جزائی منتفی میشود. مطابق بند ۳ ماده ۸ قانون آئین دادرسی کیفری عفو عمومی از موارد سقوط دعوی عمومی به شمار می‌آید.
چه تفاوت هایی بین عفو عمومی با عفو خصوصی میباشد؟
۱. عفو عمومی به موجب قانون مقرر میشود. شرایط استفاده از عفو قانون تعین می‌کند در حالی که عفو خصوصی از اختیارات مقام رهبری میباشد.
۲. عفو عمومی می‌تواند در کلیه مراحل دادرسیهای کیفری، تعقیب متهم و یا اجرای مجازات را موقوف نماید در صورتیکه عفو خاص تنها برای محکومیتهای قطعی قابل الاجراء میباشد.
۳. عفو عمومی جنبه آمرانه دارد. متهم یا محکوم علیه حق ندارد از قبول آن امتناع ورزد. در حالی که در عفو خصوصی، متهم یا محکوم علیه در قبول یا ردّ آن مخیر میباشد.
۴. عفو عمومی کلیه آثار محکومیت را از بین می‌برد در صورتیکه عفو خصوصی تأثیر در آثار تبعی و تکمیلی محکومیت ندارد مگر اینکه در شرایطی خود آن آثار نیز مشمول عفو قرار گیرد.
۵. عفو عمومی یکی از اسباب سقوط دعوی عمومی به شمار می‌آید و جنبه نوعی دارد بر خلاف عفو خاص که از جمله اسباب معافیت از مجازات است و جنبه شخصی دارد.
نکته: اینکه متهم یا محکوم علیه در هر مرحله چه پیش از محکومیت چه پس از صدور حکم به مجازات وی هر چند از عفو عمومی یا خصوصی برخوردار شده است وتعقیب یا مجازات وی متوقف می‌گردد اما هیچ تأثیری در حق مدعیان خصوصی ندارد.
عفو چه شرایط و ضوابطی دارد؟
الف) محکومان به حبس که در زندان بسر می‌برند:
۱. باقیمانده محکومیت محکومان به حبس تا یک سال.
۲. دو سوم محکومیت محکومان به حبس بیش از یک سال تا پنج سال.
۳. یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از پنج سال تا پانزده سال.
۴. یک دوم محکومیت محکومان به حبس بیش از پانزده سال تا بیست سال در صورتی که حداقل یک سال تحمل حبس نموده باشند.
۵. یک دوم محکومیت محکومان به حبس به بیش از بیست سال در صورتی که حداقل پنج سال تحمل حبس نموده باشند.
۶. باقیمانده محکومیت محکومان به حبس ابد در صورتی که حداقل پانزده سال تحمل حبس نموده باشند.
۷. باقیمانده محکومیت حبس کلیه محکومان جرائم غیرعمدی، به استثناء موارد مذکور در مواد ۷۱۸ و ۷۱۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده مصوب ۱۳۷۵/۳/۲).
۸. باقیمانده محکومیت حبس تا ده سال زنانی که به حکم قانون سرپرستی یا حضانت فرزندانشان را عهده‌دار می‌باشند.
۹. باقیمانده محکومیت حبس محکومان بیمار صعب‌العلاج یا مبتلایان به بیماری‌های غیرقابل علاج که مراتب بیماری آنان تا تاریخ ۹۴/۴/۳۱ مورد تأیید کمیسیون پزشکی قانونی قرار گرفته باشد و مطابق نظریه کمیسیون مذکور قادر به تحمل حبس نباشند. بدیهی است اقدامات دادگاه در جهت اجرای ماده ۲۹۱ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور کیفری مانع اعمال این عفو نیست.
۱۰. باقیمانده محکومیت تا یک سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت و چهار پنجم محکومیت بیش از یک سال نگهداری در کانون اصلاح و تربیت محکومان زیر ۱۸ سال تمام (در زمان ارتکاب جرم) به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی.
۱۱. باقیمانده محکومیت حبس محکومان ذکور بالای ۶۵ سال تمام و اناث بالای ۵۵ سال تمام به استناد اسناد سجلی و در مورد اتباع بیگانه فاقد اسناد معتبر به تأیید پزشکی قانونی به شرط آنکه در محکومیت به حبس بیش از یک سال، حداقل یک پنجم و در محکومیت به حبس ابد، حداقل پنج سال تحمل کیفر نموده باشند.
تبصره: مشمولان بندهای ۸، ۹، ۱۰ و ۱۱ چنانچه علاوه بر محکومیت به حبس دارای محکومیت جزای نقدی هم باشند، محکومیت جزای نقدی آنان نیز مشمول عفو قرار می‌گیرد.
ب) محکومان به جزای نقدی که به لحاظ عجز از پرداخت جزای نقدی در زندان بسر می‌برند:
۱. باقیمانده محکومیت جزای نقدی تا پانصد میلیون ریال.
۲. چهار پنجم محکومیت جزای نقدی از پانصد میلیون و یک ریال تا یک میلیارد ریال.
ج) شرایط استفاده از عفو:
۱. نداشتن بیش از دو فقره سابقه محکومیت مؤثر کیفری.
۲. عدم ارتکاب جرم عمدی جدید مستوجب مجازات درجه یک تا پنج موضوع ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲/۲/۱ در ایام تحمل حبس یا در زمان مرخصی اعطایی.
۳. نداشتن شاکی خصوصی و یا جلب رضایت وی و یا جبران ضرر و زیان مدعی خصوصی و زیان دیده (اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) تا تاریخ ۱۳۹۴/۴/۳۱.
۴. عدم استفاده از عفو در محکومیتهای قبلی و فعلی.
تبصره: معاونت در جرائم به استثناء قتل عمد نیاز به جلب رضایت شاکی خصوصی نداشته و مانع اعمال عفو نمی‌باشد.
د) مرتکبین جرائم ذیل از شمول این عفو مستثنی می‌باشند:
۱. سرقت مسلحانه یا مقرون به آزار یا سارقینی که میزان محکومیت حبس آنان بیش از پنج سال باشد.
۲. قاچاق مسلحانه و یا عمده مواد مخدر (منظور از قاچاق عمده، جرائم بندهای ۶ ماده ۵ و ۶ ماده ۸ قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن میباشد).
۳. قاچاق اسلحه و مهمات.
۴. اقدام علیه امنیت داخلی و خارجی.
۵. آدم ربائی.
۶. اسیدپاشی.
۷. تجاوز به عنف.
۸. دایر کردن مرکز فساد و فحشاء.
۹. اختلاس، ارتشاء و کلاهبرداری و تحصیل مال نامشروع.
۱۰. جعل اسکناس و ضرب سکه تقلبی.
۱۱. پولشویی.
۱۲. اخلال در نظام اقتصادی.
۱۳. جرائم مربوط به مشروبات الکلی.
تبصره: معاونین جرائم موضوع بندهای ۱، ۲، ۳، ۶ و ۱۲ این قسمت نیز از شمول عفو مستثنی می‌باشند.
عفوی که قوه مقننه و یا شورای انقلاب اسلامی تصویب و اعطا کرده، عفو عمومی محسوب و عفوی که امام خمینی یا مقام معظم رهبری اعطا کنند، عفو خصوصی است و در عفو خصوصی آثار تبعی جرم زائل نمی‌شود، مگر اینکه در دستورالعمل عفو
بیشتر بدانیم : موافقت رهبر انقلاب با عفو و تخفیف مجازات محکومان
مجموعه دفتر وکالت حق گرا
پیشنهاد می گردد در صورتی که پیگیر دریافت عفو و دانستن شرایط عفو هستید با تماس و یا مراجعه به یکی از نزدیکترین دفتر وکالت حقوقی حق گرا در شمال ، دفتر وکالت شرق و یا دفتر وکالت حقوقی شعبه غرب تهران ، دفتر مرکز شهر حق گرا ، پیگیری موضوع را به وکلای با تجربه ما بسپارید.
سوال شده است
سلام، من یه پرونده سرقت دارم که حکمم یک سال و نیم حبس آمده که دادگاه تجدید نظر اعتراضم و رد کرده، الان پرونده ام در اجرای احکام میباشد. اگر من رضایت شاکی و بگیرم راهی است من عفو مشروط بگیرم یا جریمه پرداخت کنم من سابقه هم ندارم الان باید چیکار کنم؟
پاسخ
باسلام؛ آزادی مشروط با پیشنهاد قاضی اجرای احکام و یا دادستان و تشخیص قاضی صادرکننده حکم بستگی دارد مشروط بر اینکه حداقل یک سوم مجازات را طی نموده باشید. تبدیل مجازات حبس به جزای نقدی نیز با توجه به جهات تخفیف مثل عدم سوء سابقه و …. به نظر دادگاه بستگی دارد و می تواند حبس را تا ۳ درجه تخفیف دهد.